Μερικά χρόνια πριν, θα μας φαινόταν απίστευτο να ζήσουμε όσα ζήσαμε με την πανδημία. Το ψυχολογικό φορτίο τόσο για μας όσο και για τα παιδιά μας είναι μεγάλο. Πριν ακόμα προλάβουμε να συνέλθουμε από αυτό, εμφανίζεται ένας πόλεμος δίπλα στην πόρτα μας.
Είναι μια τραγωδία που θα μας επηρέαζε συναισθηματικά, όποτε και αν συνέβαινε, όμως αυτή τη στιγμή, η ύπαρξή του γίνεται μια αφόρητη απειλή.
Αυτό συμβαίνει γιατί αφενός μεν είμαστε ήδη ταλαιπωρημένοι ψυχικά, έχουμε ήδη υποστεί αρκετές απώλειες, έχουμε αναγκαστεί να αλλάξουμε τη ζωή μας και να προσαρμόσουμε τις προσδοκίες μας. Και τώρα αναρωτιόμαστε αν πρέπει να κάνουμε ξανά.
Αφετέρου, το γεγονός ότι ζήσαμε το αδιανόητο μέχρι χθες, ισχυροποίησε μέσα μας την αντίληψη ότι όλα είναι πιθανά. Ότι όλα μπορούν να συμβούν. Αυτή η τελευταία πρόταση είναι πηγή μεγάλου στρες. Και είναι κάτι που το σκέφτονται και τα παιδιά. Μπορεί ο πόλεμος να έρθει σε μας;
Επειδή είναι πολύ εύκολο μια τέτοια συζήτηση να έχει αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που επιδιώκουμε, εκείνο που δεν πρέπει είναι:
- Να αφήσουμε τα παιδιά στο έλεος της παραπληροφόρησης.
- Να υποτιμήσουμε τους φόβους τους.
- Να μην παραδεχτούμε τα δικά μας συναισθήματα.
- Να μην τα καθησυχάσουμε.
- Να επιτρέψουμε την ταύτιση με τα παιδιά που ζουν τον πόλεμο.
Συγκεκριμένα
Δίνουμε στα παιδιά τις πληροφορίες που χρειάζονται σε γλώσσα που καταλαβαίνουν ανάλογα με την ηλικία τους. Ενημερωνόμαστε πρώτα εμείς αντικειμενικά για την κατάσταση, πριν μιλήσουμε. Επειδή η σκέψη τους είναι ακόμα “συγκεκριμένη” και μπορεί να πάρουν κυριολεκτικά ό,τι πούμε, προσέχουμε με τη στοχοποίηση και τους χαρακτηρισμούς ενός ολόκληρου έθνους.
Για παιδιά δημοτικού, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το παράδειγμα του bullying, που το κατανοούν. Μπορούμε να πούμε ότι “υπήρχαν πάντα διαφορές, αλλά τώρα η μία χώρα που είναι μεγαλύτερη και δυνατότερη εκφοβίζει μέσω πολέμου τη μικρότερη. Αλλά δεν είναι σωστό αυτό και υπάρχουν και άλλοι τρόποι να λυθούν οι διαφορές, όπως σας έχουν πει στο σχολείο”.
Για μεγαλύτερα παιδιά, μπορούμε να ψάξουμε μαζί τους έγκυρες πηγές, να αναζητήσουμε τις ιστορικές σχέσεις των δύο χωρών, και ύστερα να συζητήσουμε και να τα αφήσουμε να διαμορφώσουν γνώμη.
Βάζουμε επίσης ένα όριο στην ανεξέλεγκτη πληροφορία που έρχεται από τα ΜΜΕ. Είναι τραυματικό για τα παιδιά να εκτίθενται σε εικόνες και περιγραφές. Μην το επιτρέπετε, απομακρύνετέ τα, αποκλείστε κάποια site από τις συσκευές τους.
Προσέχουμε επίσης να μην υποτιμάμε ή παρακάμπτουμε τους φόβους τους. Τους ακούμε και τους κατανοούμε, όπως ακούμε και τους δικούς μας. Είναι φυσικό αν αισθανόμαστε άγχος, απελπισία, φόβο, θλίψη, ανημπόρια μπροστά στο δράμα των άλλων. Είναι αυτό που μας κάνει ανθρώπους. Προσπαθούμε όμως να ησυχάσουμε πρώτα τον εαυτό μας πριν μιλήσουμε με τα παιδιά. Διαφορετικά θα συντονιστούν με το συναίσθημά μας και έτσι θα νιώσουν κι αυτά.
Αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να αποκαλύψουμε ότι στεναχωριόμαστε και ανησυχούμε. Είναι διαφορετικό να αναγνωρίζουμε και να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας, από το να τα αφήνουμε να μας ελέγχουν και να παρασυρόμαστε σε συναισθηματισμούς. Αγκαλιάστε τα, αν δείχνουν συμπόνια για τα άλλα παιδιά που πλήττονται. Καθησυχάστε τα, λέγοντας ότι υπάρχουν άνθρωποι, ενήλικες που το έχουν αναλάβει, έχουν την ευθύνη και εργάζονται σκληρά για να βρουν μια λύση και ότι είστε σίγουροι ότι αυτό σύντομα, θα συμβεί.
Αν ακούνε για Τρίτο Παγκόσμιο, εξηγείστε ότι σήμερα αυτοί οι πόλεμοι γίνονται με άλλους όρους, ότι ήδη έχουν εμπλακεί περισσότερες χώρες, αλλά χρησιμοποιούν οικονομικές κυρώσεις που είναι πιο αποτελεσματικές. Δείξτε επίσης στο χάρτη πόσο μακριά είναι η χώρα μας και ότι ο λόγος που πολεμάνε είναι επειδή συνορεύουν.
Αν φοβούνται για τα πυρηνικά, πείτε τους ότι και άλλες χώρες έχουν πυρηνικά, ότι όλοι ξέρουμε πια πόσο καταστροφικό είναι και κανείς δε θέλει να ρισκάρει αντίποινα με πυρηνικά στη χώρα του.
Βοηθήστε τα επίσης να καθησυχάσουν το φόβο τους δίνοντάς τους πίσω μια αίσθηση ελέγχου και θα τους αποτρέψει από το να αισθανθούν απελπισμένοι (ίσως κι εσάς): μπορούν αν θέλουν να παίξουν ένα ρόλο σε όλο αυτό που γίνεται! Μπορούν να βοηθήσουν μέσω ανθρωπιστικής δράσης. Αναλάβετε μαζί να ψωνίσετε προμήθειες και να τα πάτε σε ένα κέντρο!
Και τέλος το πιο σημαντικό: αυτό που συμβαίνει, δεν συμβαίνει σε αυτά, τώρα. Ο πόλεμος δεν αφορά εμάς, αυτή τη στιγμή. Τώρα είμαστε όλοι ασφαλείς. Μην τα αφήνετε να ταυτίζονται με κάτι που συμβαίνει σε άλλους. Αυτό δεν σημαίνει ότι “δείχνω ενσυναίσθηση”. Σημαίνει ότι δε μπορώ να διαφοροποιηθώ. Δείξτε κι εσείς λίγη ενσυναίσθηση στον εαυτό σας. Βγείτε μια βόλτα. Παίξτε με τα παιδιά σας. Και κυρίως, αφήστε τα παιδιά, να είναι παιδιά, αφήστε τα να ζήσουν τη ζωή τους στο εδώ και το τώρα, να χαρούν και να παίξουν, αφού το πιο πολύτιμο μάθημα από όλη αυτή την ιστορία είναι ακριβώς αυτό: η αξία της ζωής.
της Ειρήνη Γεωργίου, MSc., Ψυχοθεραπεύτρια Gestalt.
