Με αφορμή την εμφάνιση του ιού COVID-19, έχουν παρθεί αυστηρά μέτρα στη χώρα μας προκειμένου να προφυλάξουμε τον εαυτό μας και τους γύρω μας προς αποφυγή μετάδοσής του.
Οι οδηγίες που δίνονται μέσα από καθημερινή ενημέρωση και τις εξαγγελίες μέτρων είναι σαφείς: “Μένουμε σπίτι”,”Περιορισμένη κυκλοφορία υπό όρους: ελαχιστοποιούμε τις επαφές μας, κρατάμε απόσταση τουλάχιστον 1,5 μέτρου από τους άλλους ανθρώπους , απαγορεύονται οι συναθροίσεις σε δημόσιους χώρους, ειδικά οι ευπαθείς ομάδες καλούνται να περιορίσουν έως και να σταματήσουν τις μετακινήσεις , αποφυγή χειραψιών και εναγκαλισμών”.
Αυτόματα, στο άκουσμα αυτών των αυστηρών μέτρων γεννιέται ένα φάσμα συναισθηματικών αλυσιδωτών αντιδράσεων. Οι σκέψεις γίνονται συναισθήματα και τα συναισθήματα συμπεριφορές. Ανασφάλεια, φόβος, αγωνία, άγχος, πανικός, εκνευρισμός, ανησυχία είτε για τον εαυτό μας είτε για τους κοντινούς μας ανθρώπους συνθέτουν ένα νέο συναισθηματικό προφίλ. Αιφνιδιαστικά, καλούμαστε να διαχειριστούμε πολλές καταστάσεις ταυτόχρονα που επηρεάζουν την κοινωνικοσυναισθηματική μας κατάσταση.
Οι «κακές» ειδήσεις μας έχουν περικυκλώσει. Ποικίλες ενημερωτικές εκπομπές, έκτακτα δελτία ειδήσεων και άρθρα υπάρχουν καθημερινά στην τηλεόραση και στα κοινωνικά δίκτυα ενημέρωσης. Σεισμοί, απίθανα καιρικά φαινόμενα, τρομοκρατικές επιθέσεις, φόνοι, σκάνδαλα, απειλές πυρηνικού πολέμου, προσφυγικά ζητήματα και τώρα μια νέα φονική γρίπη, είναι μερικά από τα πολλά αρνητικά γεγονότα που μας είναι εξαιρετικά δύσκολο να αντιμετωπίσουμε. Οι ψυχολόγοι κατάφεραν να δώσουν ένα όνομα στο κόστος που έχει για τον εγκέφαλό μας η λήψη όλων αυτών των πληροφοριών, το λεγόμενο «φαινόμενο κόπωσης από τις καταστροφές». Η Mαίρη Κάσσιλ, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο San Antonio, υποστηρίζει ότι “παρατηρούμε ολοένα και περισσότερο το «φαινόμενο κόπωσης από τις καταστροφές». Στη ψηφιακή εποχή που ζούμε, είναι δύσκολο να μην αισθανόμαστε συντετριμμένοι, όταν σύμφωνα με μελέτες, 3 στους 4 ανθρώπους ελέγχουν το κινητό τους πριν πάνε για ύπνο και το ελέγχουν πάλι μόλις ξυπνήσουν το πρωί”.
Είναι απόλυτα λογικό λοιπόν να μας κυριαρχεί το συναίσθημα του φόβου. Φόβο νιώθουμε, όταν απειλούμαστε ή νιώθουμε πως θα απειληθούμε, (όχι μόνο σωματικά) σε μια πραγματική κατάσταση. Τα αρνητικά συναισθήματα όμως, όπως και ο φόβος έχουν ποικίλες επιδράσεις στην ζωή μας. Καταρχάς μας αποτρέπουν από το να πάρουμε αποφάσεις για την ζωή μας. Με την ύπαρξη του φόβου ενεργοποιούνται τα ένστικτά μας όπως αυτό της αυτοσυντήρησης και της αυτοπροστασίας.
Πρόκειται για ένα πρωτόγονο συναίσθημα που μας προειδοποιεί για επερχόμενο κίνδυνο ή απειλή της ζωής μας.
Ένας μηχανισμός θα λέγαμε που ονομάζεται «πάλης ή φυγής» (fight or flight) και σχετίζεται με το άγχος του αφανισμού, τον μεγαλύτερο από όλους τους κινδύνους. Όταν ο φόβος γίνεται συνήθεια, τότε μετατρέπεται σε ψυχολογικό φόβο και δεν αντικατοπτρίζει μια πληροφορία για ένα υπαρκτό κίνδυνο αλλά αποτελεί ένα νοητικό κατασκεύασμα το οποίο παγώνει και φυλακίζει την ανθρώπινη ψυχή. Ο ψυχολογικός φόβος είναι ένας φόβος προς την ίδια την ζωή αλλά κ ένας φόβος για τον επικείμενο θάνατο του ανθρώπου. Αν βιώνουμε την ζωή φοβικά ,ο φόβος του θανάτου επίσης θα έρθει με τέτοια ένταση και τέτοια βουή που και μόνο η σκέψη μας για αυτόν θα παγώσει με τρόμο την ίδια την ύπαρξη μας. Ο αδιάλειπτος φόβος για τον θάνατο είναι πηγή δυστυχίας.
Όλα τα συναισθήματα που νιώθουμε, αποτυπώνονται στο σώμα μας με διάφορους τρόπους όπως η έξαρση των ψυχοσωματικών διαταραχών (δερματικά, μυοσκελετικοί πόνοι, αναπνευστικές, κυκλοφορικά, γαστρεντερολογικά, ενδοκρινικά κ.α.). Επίσης, υπάρχει και άλλη μια κατηγορία με τις διαταραχές που δεν κατατάσσονται σε καμία από τις παραπάνω κατηγορίες όπως αυτές των διαταραχών ύπνου, η ψυχογενής βουλιμία/ανορεξία. Πράγματι, ένα τρομοκρατημένο άτομο “παραλύει” και παραδίδεται ευκολότερα σε προτροπές και εντολές, εφόσον αυτές συνοδευτούν από υπόσχεση εξασφάλισης.O πανικός μας κάνει άτομα πιο ευάλωτα σε διάφορες καταστάσεις , αφού έχει αποδειχτεί επιστημονικά ότι οι ορμόνες που απελευθερώνονται σε συνθήκες έντονου άγχους αποδυναμώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα.
Το μυστικό κρύβεται στην μεγαλύτερη παραγωγή κορτιζόλης από τον οργανισμό, μιας ορμόνης που έχει χαρακτηριστεί ως η “ορμόνη του στρες”. Η κορτιζόλη αποδυναμώνει το ανοσοποιητικό μας σύστημα για έναν καλό λόγο. Κατά τη διάρκεια περιόδων έντονου στρες, (όπως όταν οι πρώτοι άνθρωποι έπρεπε να αντιμετωπίσουν ένα αρπακτικό στην φύση) η αύξηση της κορτιζόλης στον οργανισμό βοηθάει στην μείωση της φλεγμονής μέσω της αποδυνάμωσης μερικών αντισωμάτων που μπορούν να την προκαλέσουν ή να την αυξήσουν. Έχει, επίσης, αποδειχτεί, ότι η κορτιζόλη ενεργοποιεί την φυσική ανοσία (την ικανότητα να παλέψει ο οργανισμός τα όποια προβλήματα άμεσα).
Ας φανταστούμε ότι μπροστά στον ιό που κυκλοφορεί σε συνδυασμό με τη συνεχή έκθεση στο φόβο που μας προκαλούν οι ειδήσεις , παράγεται κορτιζόλη σε μεγαλύτερες δόσεις από τη συνηθισμένη, με αποτέλεσμα να καταστέλλει τα Τ-κύτταρα (απαραίτητα να επιτεθούν στον ιό) και τα λευκά αιμοσφαίρια, , αποδυναμώνοντας έτσι το ανοσοποιητικό μας. Το αποτέλεσμα δεν είναι μόνο ότι μπορεί να αρρωστήσουμεόταν έρθουμε σε επαφή με μικρόβια αλλά θα χρειαστεί περισσότερο χρόνο να το αντιμετωπίσουμε και να αναρρώσουμε πλήρως.
Ένιωθα βαθιά πως το ανώτατο που μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος
δεν είναι η Γνώση μήτε η Αρετή, μήτε η Καλοσύνη μήτε η Νίκη·
μα κάτι άλλο πιο αψηλό, πιο ηρωικό κι απελπισμένο: Το Δέος, ο ιερός τρόμος.
( Ν. Καζαντζάκης )
Οι λέξεις καραντίνα, απομόνωση, κοινωνική απόσταση ηχούν καθημερινά στα αφτιά μας και αναμφίβολα προκαλούν στενοχώρια και θλίψη. Η επιδημία ανατρέπει την κανονικότητα και τη ρουτίνα όλων μας. Παιδιά, έφηβοι, ενήλικες και ηλικιωμένοι, καλούνται να απομονωθούν μπροστά στο φόβο της μόλυνσης, του θανάτου, της πιθανής απώλειας αγαπημένων.Ο αποχωρισμός για όσο διαρκέσουν τα μέτρα από τα αγαπημένα μας πρόσωπα είναι νομίζω από τα πιο δυσβάστακτα. Μια οικογένεια είναι ένα σύστημα όπου το κάθε μέλος της είναι μοναδικό και όλοι μαζί συνθέτουν ένα «ζωντανό οργανισμό», ο οποίος αναπτύσσεται και εξελίσσεται μέσα από τις αλληλεπιδράσεις τους (π.χ. συμμαχίες, υποστήριξη, διαφωνίες , λήψη αποφάσεων απο κοινού κ.α.).
Ένα βασικό χαρακτηριστικό του οικογενειακού συστήματος είναι η τάση για διατήρηση του και επομένως η επιβίωση του. Το χαρακτηριστικό αυτό λέγεται ομοιόσταση, όπου διατηρούνται οι ισορροπίες μέσα σε μια οικογένεια. Η επιβεβλημένη καραντίνα στις ευάλωτες ομάδες όπως είναι οι ηλικιωμένοι σπάει κάθε είδουςισορροπία και συναισθηματικού δεσίματος. Οι παππούδες πια δεν μπορούν να δουν τα εγγόνια, να τα αγκαλιάσουν και να παίξουν μαζί τους. Η ενεργή συμμετοχή των παππούδων στη ζωή των παιδιών είναι κάτι παραπάνω από “φροντίδα”, είναι εκπαίδευση και μεταλαμπαύευση αξιών. Παύουν επίσης τα καθιερώμενα οικογενειακά τραπέζια, τα ραντεβού σε κούνιες, πλατείες και καφέ με τους φίλους. Ακόμα και νέα ζευγάρια αποξενώθηκαν. Έρωτες και φλέρτ που πήγαν να γεννηθούν ξαφνικά σταμάτησαν. Είναι κομμάτι ζωτικής σημασίας η συναισθηματική εγγύτητα ή αλλιώς οικειότητα όπου απαιτείται για να λειτουργεί η σχέση ως ασφαλής βάση για τους συντρόφους και να εξελιχθούν.
Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι η «έκρηξη» των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας είναι μία κατάσταση που φαίνεται να επαναλαμβάνεται σε πολλές περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης μεγάλης κλίμακας – είτε πρόκειται για οικονομική κρίση, είτε για διαμάχη – αλλά η καραντίνα αποτελεί ένα ξεχωριστό, ακόμα μεγαλύτερο παράγοντα κινδύνου. Η υποχρεωτική επί 24ώρου βάσεως συνύπαρξη σε ένα τοξικό οικογενειακό περιβάλλον, που έχει επιβαρυνθεί από το στρες της πανδημίας, το μειωμένο εισόδημα, ενδεχόμενες απολύσεις και άλλα που γεννά η κρίση, δρα ως άτυπος διαμεσολαβητής στις ενδοοικογενειακές συγκρούσεις και αναπόφευκτα θα προκαλεί αύξηση των κρουσμάτων της ενδοοικογενειακής βίας.
Κι όμως όλα αυτά που αναφέρθηκαν παραπάνω δεν είναι κάτι καινούριο. Το σίγουρο είναι ότι τα νιώθουμε και τα ζούμε. Για να συνεχίσουμε όμως να έχουμε όσο μπορούμε μια ισορροπημένη ψυχική υγεία ας επιλέξουμε να αλλάξουμε ότι μπορούμε από τη καθημερινότητά μας.Η ιδέα ότι οι άνθρωποι μπορούν να σκεφτούν διαφορετικά για ένα γεγονός, αποτελεί μια γνωστική συμπεριφορική θεραπεία.
Είναι καλό να αποσυνδεόμαστε τακτικά από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Έτσι θα καταφέρουμε να περιορίσουμε την έκθεσή μας σε αρνητικές και δυσάρεστες ειδήσεις. Μπορούμε να ορίσουμε συγκεκριμένη ώρα χρήσης και σερφαρίσματος στο διαδίκτυο, να περιορίσουμε την ενημέρωση ειδοποιήσεων και να απενεργοποιήσουμε το κινητό μας λίγη ώρα πριν πάμε για ύπνο ή να αφήνουμε το κινητό μας σε κάποιο άλλο δωμάτιο κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Κι ενώ τα νέα έρχονται σωρηδόν από παντού, ας διαλέξουμε τα πιο ευχάριστα. Ίσως δεν έχουμε δώσει σημασία σε κάποιο ευχάριστο γεγονός ή εξέλιξη γιατί απλά συνήθισε το αφτί μας να ακούει τα αρνητικά. Επομένως, αν εστιάζουμε μόνο στα αρνητικά γεγονότα θα νιώθουμε άσχημα.
Προσπαθούμε να βρίσκουμε τη θετική πλευρά μίας δυσάρεστης κατάστασης για να εστιάζουμε.
Δεν ξεχνάμε να φροντίζουμε τον εαυτό μας μέσα στο σπίτι. Μένοντας σπίτι είναι μια παγίδα καθώς χαλαρώνουμε και ξεχνάμε πολλές φορές την υγιεινήκαι τον καλλωπισμό μας. Ας προσπαθήσουμε τακτικά να κάνουμε μπάνιο, να φοράμε καθαρά άνετα ρούχα, να χτενιζόμαστε και να νιώθουμε καλά με τον εαυτό μας. Θα μπορούσαμε να οργανώσουμε θεματικές βραδιές ή να ντυθούμε καλύτερα βλέποντας μια ταινία σαν να βγαίναμε έξω για σινεμά ή για φαγητό. Με αυτούς τους τρόπους δεν φροντίζουμε μόνο εμάς αλλά και τους άλλους.
Διασφαλίζουμε τη σωματική μας υγεία μέσα από τακτική άσκηση, σωστό ύπνο, και υγιεινή διατροφή, όσο μπορούμε. Βέβαια, το φαγητό είναι απόλαυση και θα πρέπει να το καταναλώνουμε με μέτρο. Το φαγητό έχει όμως και την ιδιότητα της επούλωσης συναισθηματικών κενών ειδικά σε περιόδους μεγάλων αλλαγών, μοναξιάς και περιπτώσεις ψυχικού πόνου. Είναι μια μορφή διατροφικής και συναισθηματικής διαταραχής που ονομάζεται «συναισθηματική υπερφαγία». Χαρακτηρίζεται από μια ακατάσχετη επιθυμία για φαγητό που προκύπτει όταν υπάρχουν δύσκολες ψυχολογικές καταστάσεις όπως το στρες, ο θυμός, το άγχος, η μοναξιά, η λύπη και η πλήξη. Είναι ένας τρόπος διαφυγής ή περισπασμού από το πρόβλημα που απασχολεί το άτομο, είναι το γέμισμα του κενού που αισθάνεται το άτομο μέσα του. Μέσα από το φαγητό εκφράζεται και ταυτόχρονα νομίζει ότι εκτονώνεται. Το φαγητό προκαλεί προσωρινά ευχαρίστηση που είναι αντισταθμιστική στην κακή ψυχολογική κατάσταση του ατόμου. Η ερμηνεία της κατάποσης του φαγητού κλείνει μέσα της και την κατάποση όλων των καταστάσεων που ζούμε
Μπορούμε επίσης να ψάξουμε για νέες δωρεάν υπηρεσίες οι οποίες έχουν δημιουργηθεί τελευταία με σκοπό την ψυχαγωγία. Υπάρχουν on line θεατρικές παραστάσεις για μικρούς και μεγάλους, όπερα, κινηματογράφος, ταινίες, ντοκιμαντέρ, βιβλία, παιδικά παραμύθια, μουσεία και αρχαιολογικοί χώροι με εικονική περιήγηση. Έχουν δημιουργηθεί διαδικτυακές ομάδες όπου μαμάδες μοιράζονται ιδέες δημιουργικής απασχόλησης με τα παιδιά. Επίσης, Θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε δωρεάν μαθήματα ξένων γλωσσών.
Βγαίνουμε στον μπαλκόνι ή τον κήπο και ασχολούμαστε με τη διακόσμηση και την περιποίηση των λουλουδιών. Διαβάζουμε ένα βιβλίο, ακούμε μουσική, παίζουμε επιτραπέζια παιχνίδια έξω ώστε να αλλάζουμε παραστάσεις.
Ενθαρρύνουμε την επικοινωνία με εγγόνια και παιδιά, με φίλους και συγγενείς είτε με τηλέφωνο είτε με βιντεοκλήσεις. Σύμφωνα με τη θεωρία δεσμού μπορούν να υπάρξουν «επουλωτικές» -συναισθηματικα-εμπειρίες επαρκείς ώστε σταδιακά κάποιος να μετακινηθεί πιο κοντά στην αίσθηση ασφάλειας και να τροποποιήσει τον τρόπο που συνάπτει σχέσεις οικειότητας. Το κοινωνικό σας δίκτυο είναι ένα από τα καλύτερα εργαλεία για τη διαχείριση του στρες. Μοιραστείτε αυτό που σας συμβαίνει. Μπορείτε να δείτε αλλιώς το πρόβλημά σας και να κρατήσετε ισχυρή την επαφή.
Υιοθετούμε τεχνικές χαλάρωσης! Η έκθεση του ατόμου στο ερέθισμα που προκαλεί φόβο μπορεί να πυροδοτήσει κρίση πανικού, αγωνία, παράλογη και αδικαιολόγητη ανησυχία ή υπερένταση και να οδηγήσει σε κρίσεις άγχους ή πανικού.
Καθόμαστε αναπαυτικά ή ξαπλώνουμε λίγα λεπτά κάθε ημέρα, κλείνουμε τα μάτια και παίρνουμε μερικές βαθιές και αργές ανάσες. Ξεκινάμε σφίγγοντας και χαλαρώνοντας προοδευτικά τους μυς από τα πόδια και ανεβαίνουμε χαλαρώνοντας τους μηρούς, τους κοιλιακούς, το στέρνο, τους ώμους, το πρόσωπο.
Ενεργοποιούμε τις αισθήσεις μας. Νιώθουμε τις σταγόνες του νερού στο ντους να πέφτουν πάνω μας, κλείνουμε τα μάτια και εστιαζόμαστε σε ήχους ή σε μια μελωδία, απολαμβάνουμε τη γεύση κάθε πιρουνιάς, εστιαζόμαστε σε ένα χρώμα της αρεσκείας μας, μυρίζουμε ένα ωραίο άρωμα.
Λίγο πριν κοιμηθούμε, φανταζόμαστε τον εαυτό μας χαλαρό σε ένα ευχάριστο & ήρεμο μέρος, για να δημιουργήσουμε χαρούμενες εικόνες & θετικές σκέψεις.
Απολαμβάνουμε ένα καλό μασάζ που μπορούμε να κάνουμε ο ένας στον άλλον.
Γελάμε δυνατά! Ένα καλό γέλιο δεν μας αποφορτίζει μόνο ψυχικά αλλά μειώνει την κορτιζόλη, και αυξάνει τις ενδορφίνες οι οποίες βοηθούν τη διάθεσή μας.
Ακούμε, παίζουμε μουσική και τραγουδάμε. Εκτός από το αίσθημα ενότητας βοηθάει στη συγκέντρωση και προσφέρει ηρεμία, η οποία έρχεται μέσα από τη μουσική διαπαιδαγώγηση.
Ξεκινάμε ένα ημερολόγιο καταγραφής συναισθημάτων. Καλούμαστε καθημερινά να παρατηρήσουμε τον εαυτό μας την ώρα που αισθάνεται δυσάρεστα και να καταγράφουμε «τι είναι αυτό που φοβόμαστε, πώς νιώθουμε, τι συμβαίνει στο σώμα μας, πώς συμπεριφερόμαστε, τι αποφεύγουμε;» Παρατηρούμε δηλαδή, τον εαυτό μας σε διαφορετικά επίπεδα, τα λεγόμενα: «4 Σ: Σκέψη, Συναίσθημα, Σώμα, Συμπεριφορά». Μπορεί να διαπιστώσουμε ότι κάποιες σκέψεις είναι επαναλαμβανόμενες, υπερβολικές και παράλογες και έρχονται κάθε φορά πιο δυνατές. Αν μετατρέψουμε τις σκέψεις μας σε ερωτήματα μπορούν να απαντηθούν και να τις ελαχιστοποιήσουμε τόσο που στο τέλος θα εξαφανιστούν. Αν όμως νιώθουμε ότι δεν μπορούμε να διαχειριστούμε καταστάσεις ας μη διστάσουμε να επικοινωνήσουμε με έναν ειδικό που θα μπορεί να μας βοηθήσει μέσω skype ή οποιοδήποτε άλλο διαδικτυακό μέσο. Μια παγιωμένη φοβική κατάσταση αντιμετωπίζεται με τη βοήθεια ειδικού. Όταν, όμως, η φοβία δεν έχει προλάβει να εξελιχθεί και δεν επηρεάζει την καθημερινότητα του ατόμου, τότε υπάρχουν αρκετοί απλοί τρόποι να ανακόψουμε την πορεία της, όπως μέσω κατάλληλης για την αντιμετώπιση της φοβίας γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία.
“Κράτα ό,τι κι αν γίνει την ηρεμία σου και την γαλήνη σου. Τέτοια είναι η ζωή και πρέπει να την παίρνεις όπως είναι, με γενναιότητα, με όρθιο το κεφάλι, με το χαμόγελο στα χείλη μπροστά και ενάντια στα πάντα”.
(RosaLuxemburg)
της Τίνας Γιάκα, Ψυχολόγος BSc, M.Ed.
