Ο Νίκος σε ένα μήνα έχει τα γενέθλιά του, κλείνει τα πέντε. Η ανυπομονησία του για εκείνη τη μέρα έχει χτυπήσει κόκκινο. Την περιμένει με πολύ μεγάλη αγωνία. Ανυπομονεί να πάρει τα δώρα του και να κάνει το πάρτι του. «Μαμά, δεν γίνεται να μου δώσεις το δώρο μου τώρα;»
Η αρνητική απάντηση συνοδεύεται από κλάματα και θυμό. Η τρίχρονη Λητώ, όταν ξυπνάει από τον μεσημεριανό της ύπνο, απαιτεί με νεύρα και κλάματα τον απογευματινό περίπατο στο πάρκο και δεν έχει την υπομονή να περιμένει τη μαμά της να ολοκληρώσει τις δουλειές της για να βγουν έξω. Αποτέλεσμα; Φεύγουν πάντα τσακωμένες από το σπίτι.
Μέσα από απλά παραδείγματα της καθημερινότητας διαπιστώνουμε πως η υπομονή είναι μεγάλη αρετή. Βέβαια, είναι κι ένα χαρακτηριστικό που σπάνια διαθέτουν τα παιδιά. Το πιο παρήγορο, όμως, είναι πως δεν είναι ποτέ αργά για να τους τη διδάξουμε. Τα οφέλη της, πολλαπλά. Όχι μόνο εξασφαλίζει μια πιο αρμονική οικογενειακή ζωή, αλλά – το κυριότερο– βοηθάει το παιδί να κερδίσει εσωτερική ηρεμία, να διαμορφώσει έναν πιο δυνατό χαρακτήρα και να πετύχει τους στόχους του. Χωρίς πανικό λοιπόν μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να διορθώσουν τα λάθη τους και να μάθουν μέσα από μια προσέγγιση επεξεργασίας πληροφοριών αλλά και παραδειγμάτων από εμάς.
Το κλειδί της επιτυχίας
Η ικανότητα ή όχι ενός ανθρώπου να κάνει υπομονή διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό ολόκληρη τη ζωή του –και είναι σίγουρα μια αρετή που μπορούμε να ενσταλάξουμε στο παιδί. Μαθαίνοντάς τη, βρίσκει τον τρόπο να περιμένει κι έτσι να εκτιμά περισσότερο την ικανοποίηση όταν αυτή έρχεται. Επιπλέον, αναπτύσσεται η ικανότητά του να σκέφτεται και να βρίσκει λύσεις, να χαλιναγωγεί τις παρορμήσεις του και να ελέγχει τα ξεσπάσματά του, χαρακτηριστικά που οδηγούν στη συναισθηματική του ωρίμανση.
Τι εννοούμε όμως συναισθηματική ωρίμανση; Ένα από τα στάδια της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης του ατόμου είναι και η συναισθηματική νοημοσύνη. Το παιδικό μυαλό εξελίσσεται σωστά μέσα στην οικογένεια, αποκτώντας την ικανότητα να διακρίνει και να αντιδρά κατάλληλα στις διαθέσεις, τα κίνητρα και τις προσδοκίες των άλλων. Η ωρίμανση της συναισθηματικής νοημοσύνης οδηγεί στην αυτοεπίγνωση.
Ο άνθρωπος παραμένει ήρεμα καρτερικός, γνωρίζοντας ότι θρίαμβος και συμφορά είναι δύο παροδικές συναισθηματικές καταιγίδες. Αρκεί να υπάρχει υγεία. Αυτή περιφρουρείται από τον ίδιο με πρόληψη, την πρωτότοκη κόρη της ευφυΐας. Σύμφωνα με έρευνες, έχει γίνει σαφές πως τα παιδιά που είναι υπομονετικά ήδη από την ηλικία των τεσσάρων ετών έχουν πολύ καλύτερες επιδόσεις στο σχολείο όσο μεγαλώνουν. Άλλωστε, άνθρωποι που έχουν διακριθεί σε ποικίλους επαγγελματικούς χώρους παραδέχονται πως η ικανότητα του να περιμένουμε υπομονετικά για κάτι που θέλουμε στ’ αλήθεια είναι πολύ μεγαλύτερη εγγύηση για την επιτυχία ακόμα και από το δείκτη νοημοσύνης ή το ταλέντο.
Ακόμα και όσον αφορά το σχολείο αποδεικνύεται πολύτιμη, αφού αυτό που ζητείται από το παιδί σε αυτή την ηλικία είναι να ακούει, να ακολουθεί κατευθύνσεις, να κοπιάζει για την απόκτηση της γνώσης και να περιμένει για να δει τα αποτελέσματα των προσπαθειών του. Άλλωστε, είναι πολύ σημαντικό για το παιδί να μάθει πως είναι αναγκαίο να έχει υπομονή και επιμονή για να πετύχει τους στόχους του, να δουλέψει σκληρά, να βιώσει την απογοήτευση και να συνεχίσει με νέες δυνάμεις.
Υπομονετικοί γονείς, υπομονετικά παιδιά
Τα παιδιά μαθαίνουν αντιγράφοντας. Η ικανότητα ενός παιδιού να παρατηρεί και να μιμείται είναι μια σημαντική ιδιότητα. Οι επιστήμονες την ονομάζουν “υιοθέτηση προτύπων” (modeling). Τα παιδιά μαθαίνουν να μιλούν ακολουθώντας πρότυπα. Μαθαίνουν τη γλώσσα απλώς ακούγοντας, παρατηρώντας και αντιγράφοντας. Τα παιδιά μαθαίνουν στάσεις, αξίες, προσωπικές προτιμήσεις, ακόμα και μερικές συνήθειες, ακολουθώντας πρότυπα. Γι’ αυτό και εμείς πρέπει να έχουμε ισχυρή επίδραση στη μάθηση των παιδιών μας.
Επομένως, για να μάθουν την υπομονή πρέπει να την διδαχτούν πρώτα από εμάς. Είναι αδύνατον ανυπόμονοι γονείς να μεγαλώσουν υπομονετικά παιδιά; Εάν, για παράδειγμα, είμαστε κολλημένοι στην κίνηση, αντί να βάλουμε ένα cd με χαλαρωτική μουσική, εμείς κοιτάμε με εκνευρισμό το ρολόι μας, είναι βέβαιο ότι και εκείνο θα αντιμετωπίζει με νεύρα την οποιαδήποτε αναμονή.
Τα παιδιά μας μιμούνται, οπότε πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί όχι μόνο όσον αφορά τις λέξεις που χρησιμοποιούμε αλλά και τη γλώσσα του σώματος. Για να είναι υπομονετικό όμως, πρέπει και να το αντιμετωπίζουμε με υπομονή. Ας μην ξεχνάμε, για παράδειγμα, πως τα παιδιά χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να φορέσουν την μπλούζα τους, να στρώσουν το κρεβάτι τους ή να μαζέψουν τα παιχνίδια τους απ’ ό,τι αν το κάναμε εμείς για εκείνα. Αλλά κι όταν ακόμη είμαστε κουρασμένοι ή απασχολημένοι και το μικρό μας, μας χρειάζεται γιατί κάτι το προβληματίζει, αξίζει τον κόπο να του δώσουμε την προσοχή μας. Ένα βλέμμα υπομονής και συμπαράστασης από τη μεριά μας του δίνει το κουράγιο να υπομείνει λίγο περισσότερο τον παράγοντα που του έχει προκαλέσει στρες. Είναι πολύ βοηθητικό γνωρίζοντας το παιδί μας να βρίσκουμε τρόπους να αναγνωρίζουμε τα σημάδια του στρες στη συμπεριφορά του και πριν ακόμη αυτό εμφανιστεί να είμαστε σε θέση να το βοηθήσουμε να επανακτήσει τον αυτοέλεγχό του.
Κάθε ηλικία έχει τη χάρη της
Οποιαδήποτε ηλικία, βρεφική, παιδική, εφηβική και ενήλικη περνά από εξελικτικά στάδια όπου οι γονείς πρέπει να προσέξουν και να χρησιμοποιήσουν σωστά όλες τις πληροφορίες ώστε να βοηθήσουν και να επιλύσουν τα προβλήματα. Για παράδειγμα στη βρεφική ηλικία, έχουμε το χρέος να φροντίσουμε τις βασικές ανάγκες του παιδιού (πείνα, δίψα, άλλαγμα). Το μωρό είναι ανυπόμονο και κλαίει. Η μητέρα είναι σε θέση να αναγνωρίσει το κλάμα του μωρού της και να το φροντίσει. Στη παιδική ηλικία συναντάμε την αυτονομία. Το παιδί θέλει να είναι κυρίαρχο του εαυτού του, να ντυθεί μόνο του, να φάει μόνο του ακόμα και να ανέβει τα σκαλιά μόνο του. Αυτό όμως θέλει χρόνο. Ας είμαστε πρώτα εμείς υπομονετικοί και ας απολαύσουμε κάθε βηματάκι του παιδιού μας. Το σταυροδρόμι ανάμεσα στην παιδική ηλικία και την ενήλικη είναι σίγουρα από τα δυσκολότερα. Οι έφηβοι θέλουν να ωριμάσουν γρήγορα, ζουν τα όνειρά τους γρήγορα, ανυπομονούν να βρουν λύση στο κάθε τι που τους απασχολεί. Αν έχουν πάρει σωστές βάσεις και αξίες ήδη από την παιδική τους ηλικία τότε δεν θα δυσκολευτούν πολύ να καταλάβουν τον όρο υπομονή αλλά και πώς να ην χειριστούν στην μετέπειτα ζωή τους.
Μεγάλες προσδοκίες
Σε κανέναν δεν αρέσει να περιμένει, πόσο μάλλον σε ένα παιδί, το οποίο μάλιστα δεν μπορεί να καταλάβει γιατί πρέπει να το κάνει όταν μπορούν να ικανοποιηθούν τα αιτήματά του «τώρα». Η υπομονή για τα παιδιά δεν έχει λόγο ύπαρξης. Και μέχρι κάποια ηλικία δεν έχουν καν αναπτύξει την τεχνική του να περιμένουν με επιτυχία. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν παιδιά που είναι από τη φύση τους πιο υπομονετικά από άλλα. Γι’ αυτό, είναι πολύ βοηθητικό να παρατηρήσουμε το δικό μας και να δούμε αν το να περιμένει του είναι εύκολο ή δύσκολο. Επιπλέον, άλλες προσδοκίες έχουμε από ένα τρίχρονο και άλλες από ένα πεντάχρονο. Η υπομονή του καλλιεργείται μαζί με την ικανότητα του λόγου και της συνεργασίας. Όπως και να ‘χει, όμως, είναι σημαντικό να αρχίσουμε την «εκπαίδευση» από νωρίς. Ακόμα κι όταν πρόκειται για ένα μωρό εννέα ή δέκα μηνών, δεν είναι απαραίτητο να του προσφέρουμε ό,τι ζητάει τη στιγμή που το θέλει. Για παράδειγμα, αν έχει πετάξει το παιχνίδι του σε σημείο όπου δεν μπορεί να φτάσει, πριν του το φέρουμε ας το προβληματίσουμε:«Πώς μπορούμε να το φτάσουμε;» Το ίδιο θα κάνουμε και με ένα μεγαλύτερο παιδί. Αν απογοητεύεται και θυμώνει στην προσπάθειά του να ταιριάξει τα κομμάτια ενός παζλ, ας καθίσουμε δίπλα του και χωρίς να το κάνουμε εμείς για εκείνο να του προτείνουμε κάποιες λύσεις: «Μήπως αυτό το κομμάτι σου ταιριάζει στην επάνω γωνία;» Στο τέλος θα νιώσει πολύ ικανοποιημένο που δεν τα παράτησε και ο στόχος του επιτεύχθηκε.
Ψυχή τε και σώματι
Η μαμά της Μαρίας μαγειρεύει το αγαπημένο της φαγητό, τυρόπιτα. Εκείνη έχει σταυρώσει τα χέρια της και στέκεται μπροστά στο φούρνο. «Και πότε θα είναι έτοιμη; Σε πόση ώρα; Μήπως έγινε;» Η ώρα δεν περνάει, η αγωνία κορυφώνεται και τα πνεύματα οξύνονται. Η μητέρα της την απομακρύνει από την κουζίνα, κλείνει και την πόρτα και της προτείνει να ασχοληθεί με τα παιχνίδια της. «Κάτσε να παίξεις με τις κούκλες σου και όταν ετοιμαστεί το φαγητό θα σε ειδοποιήσω». Το να αποσύρουμε το παιδί από το σκηνικό που του προκαλεί άγχος και ανυπομονησία είναι πολύ βοηθητικό: Τα αρνητικά συναισθήματα ξεθυμαίνουν και καταφέρνει να ξεχαστεί με κάτι πιο δημιουργικό από το να κοιτά τους δείκτες του ρολογιού. Τι γίνεται όμως όταν δεν μας είναι εύκολο να «φυγαδεύσουμε» το παιδί σε ένα πιο ευχάριστο περιβάλλον; Αν, για παράδειγμα, βρισκόμαστε στην τράπεζα και πρέπει να περιμένουμε να εξυπηρετηθούν πενήντα άνθρωποι πριν από εμάς; Εκεί η μόνη λύση είναι η φυγή σε φαντασιακό επίπεδο. Εκεί που βλέπουμε το παιδί να χάνει την υπομονή του, προλαβαίνουμε το ξέσπασμα με ένα σχόλιο όπως: «Για σκέψου να άρχιζε ξαφνικά να βρέχει εδώ μέσα!» Μια τέτοια σκέψη θα το βοηθήσει να αποτραβηχτεί ψυχολογικά από το δυσάρεστο σκηνικό και να αρχίσει ένα παιχνίδι μαζί μας και με τη φαντασία του.
Τακτικές της… υπομονής
Κανείς δεν μπορεί να αντιστέκεται στον πειρασμό σε μόνιμη βάση. Με πολύ απλές κινήσεις όμως μπορούμε να στρώσουμε το δρόμο της υπομονής για το παιδί.
- Αν σας ζητάει κάτι επίμονα κι εσείς απαντάτε «σε λίγο» ή «αργότερα», θα εξακολουθεί να έχει απορία γιατί η απάντησή σας φαντάζει στο μυαλό του πολύ αόριστη. Γίνετε όσο το δυνατόν πιο συγκεκριμένη: «Μόλις οι δείκτες του ρολογιού δείξουν δώδεκα» ή «αμέσως μόλις γυρίσει ο μπαμπάς».
- Αν έχετε δώσει μια υπόσχεση στο παιδί όπως, για παράδειγμα, ότι θα παίξετε μαζί του αμέσως μόλις τελειώσετε με το συγύρισμα, μην την αθετήσετε. Διαφορετικά θα πάρει το μήνυμα πως όταν του ζητάτε να κάνει υπομονή είναι στην ουσία για να αποφύγετε αυτό που σας ζήτησε και αυτό που θα καταφέρετε θα είναι μάλλον το αντίστροφο από αυτό που επιθυμούσατε, να γίνει ακόμη πιο απαιτητικό.
- Κάντε την αναμονή παιχνίδι: Είτε περιμένετε στην ουρά είτε είστε κολλημένοι στην κίνηση, διατηρήστε την ψυχραιμία σας και παίξτε μαζί του ένα παιχνίδι, τραγουδήστε ένα τραγούδι ή σκαρφιστείτε μια ιστορία. Αν το παιδί είναι λίγο μεγαλύτερο, μπορεί κάλλιστα να διαβάσει ένα βιβλίο. Η ώρα θα περάσει πιο γρήγορα.
- Αν δεν κρατιέται μέχρι τα γενέθλιά του ή μέχρι να κλείσουν τα σχολεία και η αναμονή αυτή του προκαλεί εκνευρισμό, εστιάστε την προσοχή του σε πιο κοντινούς στόχους. Για παράδειγμα, μπορείτε για κάθε μέρα που κάνει υπομονή και δεν παραπονιέται να του κολλάτε ένα αυτοκόλλητο στο τετράδιό του. Εάν μέχρι την πολυπόθητη ημερομηνία έχει καταφέρει να συγκεντρώσει έναν αριθμό αυτοκόλλητων που θα έχετε εσείς ορίσει, αποζημιώστε το, π.χ. με μια βόλτα στο λούνα παρκ.
- Όσο χρειάζεται να περιμένει, δώστε του εναλλακτικές, όπως το να συγυρίσει το δωμάτιό του ή να διαβάσει ένα βιβλίο. Προσοχή όμως! Πολλοί γονείς προκειμένου να κερδίσουν κάποιες στιγμές ηρεμίας χρησιμοποιούν την ευκολία της τηλεόρασης. Αυτή η τακτική όμως, πέρα από όλα τα άλλα, δεν μαθαίνει στο παιδί πώς να κάνει υπομονή, αφού αυτή είναι μια αρετή που πρέπει να την αντλήσει από μέσα του.
- Επαινέστε το κάθε φορά που επιδεικνύει υπομονετική συμπεριφορά, θα είναι ένα κίνητρο για να το ξανακάνει. Επιπλέον με τον έπαινο ενισχύετε την αυτοπεποίθησή του κι έτσι όσο μεγαλώνει θα νιώθει πιο ικανό να βρίσκει μόνο του τον τρόπο να κάνει υπομονή και δεν θα περιμένει συνεχώς από εσάς να το απασχολείτε ή να το ενθαρρύνετε.
Τεχνικές αποφόρτισης
Ο Γιώργος είναι με τη γιαγιά του στην αποβάθρα του τρένου. Κάθε πέντε δευτερόλεπτα τη ρωτάει «ακόμα να έρθει το τρένο;». Μετά από τρία λεπτά με το ζόρι τον κράταγε να μη βουτήξει στις γραμμές. Ποιο ήταν το λάθος στο χειρισμό της; Ότι του απαντούσε στις ερωτήσεις του και δεν προσπαθούσε να του αποσπάσει την προσοχή με κάτι άλλο. Ο εκνευρισμός της μεγάλωνε και αυτό αντικατοπτριζόταν και στη συμπεριφορά του μικρού.
Υπάρχουν διάφορες τεχνικές που μπορούν να βοηθήσουν ένα μικρό παιδί να συγκρατήσει ένα ενδεχόμενο ξέσπασμα και μάλιστα ίσως του φανούν και σαν παιχνίδι. Όταν βλέπετε ότι ο θυμός τού χτυπάει την πόρτα, πείτε του να μετρήσει μέχρι το δέκα, να πάρει βαθιές ανάσες ή να σκεφτεί κάτι διασκεδαστικό. Μόνο έτσι θα αποφορτιστεί.
Δείχνοντας σε ένα παιδί πώς να είναι υπομονετικό του μαθαίνουμε ουσιαστικά τον τρόπο να είναι πιο ήρεμο και ευτυχισμένο, πώς να ικανοποιείται και να πετυχαίνει τους στόχους του στη ζωή του. Όσο μαθαίνει να ασκεί αυτοέλεγχο, να διαχειρίζεται την απογοήτευση και να περιμένει για την ικανοποίηση, τόσο λιγότερο θα μας χρειάζεται δίπλα του και τόσο πιο ανεξάρτητο θα γίνεται. Και αυτό σίγουρα αξίζει και την υπομονή μας και τον κόπο μας.
Τίνα Ι. Γιάκα BSc, M.Ed.,
Ψυχολόγος
