Τα όρια γενικά
Μπορεί οι λέξεις «όρια» και «πειθαρχία» να μας θυμίζουν παλαιότερες και αυστηρότερες εποχές, αλλά όλοι οι ειδικοί σήμερα υποστηρίζουν ότι επιβάλλοντας ήρεμα και σταθερά την πειθαρχία, ουσιαστικά προστατεύουμε το παιδί μας.
Οι περισσότεροι γονείς ακούμε να λένε ότι τα όρια ναι μεν είναι σημαντικά, αλλά δυσκολεύονται στο να τα θέσουν και να τα τηρήσουν. Γιατί; Γιατί φοβούνται να μην χάσουν την αγάπη του παιδιού τους γι’ αυτούς. Ανησυχούν ότι με τα όρια θα περιοριστεί η ελευθερία έκφρασής του παιδιού. Δεν θέλουν να εφαρμόσουν τους ίδιους κανόνες που είχαν ως παιδιά από τους γονείς τους. Τέλος, το πιο σημαντικό, λόγω του ότι απουσιάζουν πολλές ώρες από το σπίτι και έχουν ελάχιστες ώρες να περνούν μαζί με τα παιδιά τους δεν θέλουν να βάζουν κανόνες πειθαρχίας προτιμώντας να τα «κακομαθαίνουν» κάνοντας τους όλα τα χατίρια.
Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να χάνουν τη σταθερότητά τους στο μεγάλωμα του παιδιού και εκείνο να καταλήγει εκτός από ανεξέλεγκτο και συγχυσμένο.
Τι καθορίζουν τα όρια;
Τι πρέπει να κάνω. Πως πρέπει να το κάνω. Πότε πρέπει να το κάνω. Ποιος είναι ο χώρος μου. Ποιος είναι ο χρόνος μου. Τι υποχρεώσεις έχω. Ποια είναι τα δικαιώματά μου. Τι ζητώ από τους άλλους. Τι ζητούν οι άλλοι από μένα. Το πρόβλημα με το να θέτουμε όρια γίνεται πιο έντονο όταν τα παιδιά έχουν μια «όχι αποδεκτή» συμπεριφορά. Τα όρια, δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν είναι μηχανισμός καταστολής. Οι κανόνες συμπεριφοράς είναι τρόπος ζωής. Διαδικασία μάθησης προτύπων.
Όταν βάζουμε κανόνες στα παιδιά, και τους βάζουμε συχνά, αξία έχει να τους τηρούμε και να τους εφαρμόζουμε πρώτα εμείς. Αν τον κανόνα, που έχουμε θέσει πριν λίγο με λόγους και επιχειρήματα, τον παραβιάσουμε έχουμε αποτύχει. Είναι προτιμότερο να μην βάζουμε κανόνες παρά να τους βάζουμε και να τους παραβιάζουμε. Με τον τρόπο αυτό χάνουμε την αξιοπιστία μας. Το πρότυπο που θέλαμε να περάσουμε θαμπώνει πολύ εύκολα και χάνει τη δύναμή του.
Σταθερά όρια
Τα χαρακτηριστικά τους είναι τα εξής: Διατυπώνονται με σαφήνεια, άμεσα και ορίζουν συγκεκριμένους όρους συμπεριφορά. Τα λόγια συνοδεύονται και από τις ανάλογες πράξεις. Η συμμόρφωση στους κανόνες αναμένεται και απαιτείται. Προσφέρουμε όλες τις πληροφορίες που είναι απαραίτητες για γίνουν αποδεκτές οι νέες επιλογές και να υπάρχει συνεργασία. Προάγεται η υπευθυνότητα. Μέσα από αυτά τα παιδιά μαθαίνουν ότι το «όχι» έχει αξία και είναι όχι, ότι πρέπει να τηρούν τους κανόνες, αυτό περιμένουν και απαιτούν οι άλλοι από εκείνα. Οι κανόνες δεν αφορούν μόνο εκείνα αλλά και όλους τους άλλους. Νιώθουν και είναι αποκλειστικά υπεύθυνα για την συμπεριφορά τους. Και φυσικά ότι οι ενήλικοι όταν λένε κάτι το εννοούν.
Χαλαρά όρια
Τα χαρακτηριστικά τους είναι τα εξής: Διατυπώνονται με ασαφείς όρους, απροσδιόριστα, και πολλές φορές εκπέμπουν πολλαπλά μηνύματα. Οι πράξεις (αυτού που θέτει τα όρια) δεν υποστηρίζουν τους κανόνες που έχουν τεθεί. Η συμμόρφωση προς τους κανόνες είναι προαιρετική. Δεν προσφέρονται οι αναγκαίες πληροφορίες για να γίνουν αποδεκτές οι επιλογές. Έλλειψη υπευθυνότητας. Μέσα από αυτά τα παιδιά μαθαίνουν ότι το «όχι» μπορεί να σημαίνει όχι αλλά μπορεί όμως να σημαίνει και μερικές φορές ή ίσως ή και ακόμα και ναι. Δεν περιμένει κανένας να εφαρμόσουν τους κανόνες. Κανένας δεν ενδιαφέρεται. Οι κανόνες είναι για τους άλλους και όχι για εκείνα. Πολλές φορές δημιουργούν τους δικούς τους κανόνες και κάνουν ότι θέλουν. Οι ενήλικοι δεν εννοούν αυτό που λένε. Οι ενήλικοι είναι υπεύθυνοι για την συμπεριφορά τους και όχι εκείνα.
Ως εκπαιδευτικοί και ως γονείς πως πρέπει να βάζουμε όρια
Τι πρέπει να θυμόμαστε όταν βάζουμε κανόνες και όρια; Αρχικά το ότι είναι διαφορετικά για κάθε παιδί αλλά και για κάθε γονέα. Δεν πρέπει να ισχύουν για πάντα. Έχουν σχέση με την εξέλιξη του παιδιού και αλλάζουν ανάλογα με την ηλικία του. Η αποτελεσματική οριοθέτηση χρειάζεται καλή σχέση με το παιδί μας. Στην επιβολή ορίων σημαντική είναι η επαφή με το παιδί. Το κοιτάζουμε στα μάτια και δείχνουμε σοβαρότητα στα λεγόμενά μας. Όταν βάζουμε όρια ασχολούμαστε μόνο με αυτά δεν κάνουμε κάτι άλλο ταυτόχρονα. Τα όρια πρέπει να είναι ξεκάθαρα και να τα καταλαβαίνουν τα παιδιά να συμβαδίζουν με την ανάπτυξη του παιδιού. Και τέλος, στόχος μας είναι όσο μεγαλώνει το παιδί να αναλαμβάνει σιγά-σιγά τις ευθύνες του.
Τι πρέπει να προσέξουμε; Τα όρια είναι βασική διάσταση του γονεϊκού ρόλου. Οι γονείς είμαστε υποχρεωμένοι να βάζουμε όρια στα παιδιά. Η οριοθέτηση πάντα δημιουργεί δυσκολίες και ερωτηματικά. Ο έλεγχος της συμπεριφοράς των παιδιών δεν είναι εύκολη υπόθεση. Τα όρια έχουν και εξαιρέσεις όπως και οι κανόνες. Το συναίσθημα πρέπει να είναι το κριτήριο για τη συμπεριφορά μας ως γονείς. Παρατηρούμε ότι, μια κακή συμπεριφορά του παιδιού είναι ένα σημάδι ότι κάτι δεν πάει καλά στα όρια που έχουμε θέσει. Τα όρια μπαίνουν για να τα ξεπερνάμε. Ξεπερνώ τα όριά μου σημαίνει μεγαλώνω και πάω για καινούρια. Αν δεν έχουμε όρια στον εαυτό μας δεν μπορούμε να βάλουμε όρια στους άλλους. Καταλαβαίνουμε πολύ εύκολα όταν μας παραβιάζουν τα δικά μας όρια, παρά όταν εμείς παραβιάζουμε των άλλων τα όρια. Τα όρια δίνουν στα παιδιά ασφάλεια και δυνατότητα να δημιουργήσουν τη δική τους ταυτότητα.
Τα παιδιά αποδέχονται ξεκάθαρα όρια. Οι γενικές οδηγίες δημιουργούν έδαφος για συγκρούσεις με το παιδί. Πολλές φορές κάνουμε το λάθος άλλα να λέμε με τα λόγια και άλλα με τη στάση του σώματός μας. Ιεραρχούμε τα ζητήματα και τα χωρίζουμε τα σημαντικά από τα ασήμαντα. Χωρίζουμε τα ζητήματα που διαπραγματεύονται και από αυτά που δεν διαπραγματεύονται. Μιλάμε για τον εαυτό μας, για τις δυσκολίες μας και τα συναισθήματα μας. Πρέπει να βάζουμε όρια από την αρχή και να μένουμε πιστοί σε αυτά. Αποφύγουμε στην ένταση τη σωματική επαφή με το παιδί γιατί τις περισσότερες φορές μπορεί να οδηγήσει στη χειροδικία.
Καλύτερα οι φυσικές και λογικές συνέπειες κυρίως όταν συνδέονται με την πραγματική συμπεριφορά του παιδιού. Αποφεύγουμε την τιμωρία όταν είναι εύκολο. Όταν τα πράγματα φτάνουν στη σύγκρουση καλύτερη είναι η στρατηγική υποχώρηση. Η αποσυμπίεση και η απομάκρυνση από το «πεδίο μάχης» δίνει και στο παιδί και σε εμάς χρόνο. Τέλος, συζητάμε τα γεγονότα μετά και βρίσκουμε εναλλακτικούς τρόπους λειτουργίας και αντίδρασης.
Καθηγήτρια Αγγλικών (ΜΑ) με εξειδίκευση στις Μαθησιακές Δυσκολίες
Σχολική Ψυχολόγος
