Ήρθε λοιπόν η ώρα κάθε παιδάκι, ανάλογα με την ηλικία του, να δει από κοντά και να διαβεί αυτό το μεγάλο και επιβλητικό κτήριο που λέγεται σχολείο. Νηπιαγωγείο δημοτικό, γυμνάσιο και λύκειο είναι λέξεις που τα παιδιά θα πρέπει να μάθουν από νωρίς και να αντιμετωπίζουν με θάρρος.
Το μωράκι σας, ήδη 4 ετών, πρέπει να έρθει σε επαφή με τον μικρόκοσμο που λέγεται νηπιαγωγείο ή παιδικό σταθμό. Ακούγεται τόσο όμορφο αλλά είναι εξίσου δύσκολο για το παιδί να συνηθίσει να αποχωρίζεται έστω και για λίγες ώρες τη μαμά του, το σπίτι του, το δωμάτιό του και τα παιχνίδια του. Το ξεκίνημα του παιδιού στο νηπιαγωγείο ή στον παιδικό σταθμό είναι πιθανότατα η πρώτη φορά που οι γονείς αφήνουν το παιδί τους να βγει μόνο του στον έξω κόσμο. Αν κι ένας γονιός έχει συνηθίσει να φροντίζει καθημερινά το παιδί του και να το έχει κοντά του, αισθάνεται πώς μεγαλώνει πολύ γρήγορα και θα ανοίξει τα φτερά του μακριά του.
Ωστόσο το νηπιαγωγείο είναι ένα όμορφο περιβάλλον με ζωγραφιές στους τοίχους, έντονα χρώματα, παιχνίδια και γενικά αποτελεί ένα περιβάλλον όπου το παιδί βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής. Αρκεί μόνο αυτό? Αν και το δέλεαρ είναι μεγάλο, το βλέμμα του παιδιού σας θα είναι στραμμένο πάνω σας. Οι αντιδράσεις ποικίλουν ανάλογα με την προσωπικότητα του παιδιού, την ηλικία του αλλά και από την προετοιμασία που έχει δεχθεί. Για να ενταχθεί το παιδί ομαλά στο σχολείο, θα πρέπει πρώτα να μάθει να βασίζεται στις δικές του δυνάμεις και να μην εξαρτάται από το γονιό, ώστε να ανοίξει τα φτερά του αργότερα και να πετάξει μακριά. Το νηπιαγωγείο αποτελεί το πρώτο βήμα προς αυτή τη κατεύθυνση.
Η σχολική φοβία στην ήπια ή τη βαρύτερη μορφή της παρουσιάζεται στο 2-3% του σχολικού πληθυσμού. Πρόσφατες έρευνες αναφέρουν σχολική φοβία στο 5% των μαθητών δημοτικού και 2% των μαθητών γυμνασίου. Η σχολική φοβία μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Κυρίως όμως συμβαίνει στην είσοδο στο σχολείο ή σε περιόδους σχολικής αλλαγής. Περισσότερο πλήττονται τα παιδιά ηλικίας 5, 11, 14-15 ετών. Όσο αργότερα ξεκινά η σχολική φοβία τόσο βαρύτερη είναι η μορφή της. Η φοβία όταν το παιδί πάει για πρώτη φορά σχολείο είναι συνδεδεμένη με το άγχος αποχωρισμού. Εκφράζει τη δυσκολία του να αφήσει τη μητέρα του και να βρεθεί σε ένα νέο περιβάλλον με άγνωστα πρόσωπα.
Η εμφάνιση του άγχους αποχωρισμού αποτελεί ένα βασικό στάδιο της ανθρώπινης εξέλιξης, που σηματοδοτεί την αναγνώριση των προσώπων και τη δυνατότητα σύναψης σχέσεων μαζί τους. Το άγχος αποχωρισμού παρατηρείται από το δεύτερο χρόνο της ζωής, αλλά μπορεί να εμφανιστεί και αργότερα ως απάντηση σε αποχωρισμό ή απώλεια (θάνατος συγγενούς, κατοικίδιου ζώου, νοσηλεία παιδιού ή γονέα, αλλαγή σχολείου, μετακόμιση) ή και χωρίς να υπάρχει εκλυτική αιτία. Θεωρείται παθολογικό, όταν οι αντιδράσεις του παιδιού είναι ακραίες πέρα από το αναμενόμενο για την ηλικία του επίπεδο.
Τα παιδιά ανησυχούν για τους γονείς τους -κυρίως τη μητέρα τους- μήπως φύγουν, μήπως χαθούν ή αν είναι καλά στην υγεία τους. Πρόκειται για μη πραγματικές ανησυχίες ότι θα προξενηθεί κακό στον εαυτό ή στους γονείς του κατά την περίοδο του χωρισμού. Παρατηρούνται επίσης αντίσταση του παιδιού να πάει να κοιμηθεί μόνο του ή να κοιμηθεί έξω από το σπίτι, αποφυγή να μείνει μόνο του, επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες με θέματα χωρισμού, σχολική άρνηση, σωματικά συμπτώματα και σημάδια απελπισίας πριν ή την ώρα του χωρισμού.
Έτσι, τα μικρότερα παιδιά (4-8 ετών) αναφέρουν μη ρεαλιστικές ανησυχίες ότι θα συμβεί κάτι κακό στα πρόσωπα προσκόλλησης. Παρουσιάζουν συχνούς εφιάλτες και σχολική άρνηση. Τα παιδιά 9-12 ετών εκδηλώνουν υπερβολική απελπισία κατά την περίοδο του χωρισμού και σωματικά συμπτώματα, συχνότερα των οποίων είναι οι κοιλιακοί πόνοι, οι πονοκέφαλοι και οι ταχυκαρδίες. Οι έφηβοι παρουσιάζουν σχολική άρνηση, σωματική συμπτωματολογία και καταθλιπτικό συναίσθημα. Οι φόβοι που εκφράζονται από παιδιά με άγχος αποχωρισμού είναι διαφορετικοί από εκείνους που αναφέρονται από παιδιά με άλλες αγχώδεις διαταραχές.
Φοβούνται ότι θα χαθούν, θα εγκαταλειφθούν, θα συμβεί η καταστροφή του κόσμου. Αναφέρουν επίσης φοβίες μικροβίων, αρρώστιας και τσιμπήματος από έντομα ακόμα επικαλούνται πόνους στο στομάχι, ημικρανίες και τάσεις για εμετό. Αντίθετα, τα υπεραγχώδη παιδιά έχουν κοινωνικές ανησυχίες (αν θα τα κριτικάρουν, αν θα κάνουν λάθη, αν θα τα κοροϊδέψουν). Το άγχος αποχωρισμού είναι η συχνότερη μορφή άγχους της παιδικής ηλικίας και επιδεινώνεται όταν πλησιάζει η ώρα του σχολείου.
Αν και οι παιδαγωγοί που θα αναλάβουν το παιδί είναι εξαιρετικά εξοικειωμένοι με το θέμα του αποχωρισμού οι γονείς είναι οι πρώτοι που θα πρέπει να κάνουν μια σειρά από θετικά βήματα για να αντιμετωπιστεί με ψυχραιμία και από τις δύο πλευρές. Μην περιμένετε την πρώτη μέρα να σας αποχαιρετήσει το παιδί με χαμόγελο. Προετοιμάστε το πρώτα για το γεγονός μιλώντας του από πριν, ακόμα και κατά τη διάρκεια των διακοπών. Μιλήστε του για όλα αυτά τα ωραία πράγματα που το περιμένουν. Τα λόγια του γονιού πρέπει να εμψυχώνουν το παιδί και να το βάζουν στο κλίμα των αλλαγών που θα συμβούν. Τονίστε τα θετικά στοιχεία όπως το παιχνίδι, τις καινούριες γνώσεις, τις καινούριες φιλίες που θα κάνει κτλ. Μπορείτε επίσης, να επισκεφτείτε το χώρο πριν την έναρξη της σχολικής χρονιάς ώστε να γνωρίσει το παιδί τους χώρους και το προσωπικό.
Αυτό είναι μια καλή λύση τόσο για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας όσο και για τα πρωτάκια του δημοτικού. Είναι σημαντικό όταν έρθει εκείνη η ώρα να μην κοντοστέκεστε στην πόρτα ή στην είσοδο. Ένα σύντομο «γεια», ακόμα κι αν το παιδί φαίνεται ανήσυχο είναι η καλύτερη λύση ώστε να αποφύγετε κι εσείς τυχόν συναισθηματισμούς, να έρθετε σε δύσκολη θέση και να δείξετε στο παιδί τις δικές σας ανησυχίες. Η όλη διαδικασία μπορεί να διαρκέσει από μία ή δύο εβδομάδες μέχρι και ένα μήνα. Το παιδί θα προσαρμοστεί σιγά σιγά χωρίς ακραίες εκδηλώσεις και δε θα έχει πια την ανάγκη να είστε δίπλα του και με την ανεξαρτησία που θα έχει αποκτήσει θα αισθάνεται πιο δυνατό και πιο σίγουρο για τον εαυτό του.
Όταν αργότερα πάει σχολείο, η εμπειρία της επιτυχημένης προσαρμογής του στο νηπιαγωγείο θα του δώσει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Μην ξεχνάμε πως, η προετοιμασία για τον αποχωρισμό από τους γονείς μπορεί να γίνει και σε άλλους τομείς της ζωής του παιδιού. Με το να παρακολουθεί το παιδί σας μαθήματα σπορ ή οποιαδήποτε άλλη ψυχαγωγική δραστηριότητα όπου οι γονείς δεν είναι πάντα παρόντες (π.χ. κολύμβηση, μπαλέτο κτλ.) του δίνεται η ευκαιρία να τα «βγάλει πέρα» μόνο του.
Ήρθε τώρα πια και η ώρα να πάει δημοτικό, πιο μεγάλο κτήριο, πιο πολλά παιδιά…πιο πολλά μαθήματα και εργασίες. Το μωρό δεν είναι πια μωρό, έχει μεγαλώσει και είναι μαθητής Α’ δημοτικού. Η αγωνία είναι μεγαλύτερη και οι ευθύνες περισσότερες. Όλα όμως πρέπει να αντιμετωπιστούν με θάρρος. Όλα μοιάζουν διαφορετικά και πρέπει να συνηθίσουν στην ιδέα ότι θα συναναστρέφονται με νέα πρόσωπα, όπως τη δασκάλα, τον επιστάτη, καθώς και τους άλλους μαθητές. Η διαφορά ανάμεσα στο νηπιαγωγείο και το δημοτικό είναι μεγάλη. Η διαπαιδαγώγηση στο νηπιαγωγείο ήταν διασκεδαστική και η συμμετοχή του παιδιού σε διάφορες δραστηριότητες του προσέφερε νέες εμπειρίες κι ενδιαφέροντα, τίποτα δεν γινόταν καταναγκαστικά.
Στο δημοτικό όλα αλλάζουν, ακόμα και για να σηκωθεί από τη θέση του θα πρέπει πρώτα να πάρει άδεια από τη δασκάλα του, για να απαντήσει σε μια ερώτηση πρέπει να σηκώσει πρώτα το χεράκι του, δεν επιτρέπεται να μιλάει με το διπλανό, έξι ώρες μάθημα χωρίς μεσημεριανό ύπνο, διάβασμα για την επόμενη μέρα κλπ. Είναι λοιπόν εύκολο το παιδί να πει: «Ουφ…το σχολείο είναι κουραστικό» και με το δίκιο του. Γι’ αυτό οι γονείς οφείλουν να σέβονται τις ανάγκες του. Τα παιδιά χρειάζονται καθημερινά τουλάχιστον έξι ώρες ύπνο, ώστε να είναι σε θέση να αφομοιώσουν και να επεξεργαστούν τις πληροφορίες που δέχονται κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Μία από τις μεγαλύτερες διαφορές ανάμεσα στο νηπιαγωγείο και στο δημοτικό είναι ότι ενώ στην πρώτη περίπτωση μαθαίνουν παίζοντας, στη δεύτερη το παιχνίδι παραχωρεί τη θέση του στην ανάγνωση, στην αντιγραφή, στην ορθογραφία και στην αριθμητική. Συχνά το πρόγραμμα των μαθημάτων εκπλήσσει κι εμάς τους ίδιους. Πού πήγαν εκείνες οι στιγμές ξεγνοιασιάς, τότε που το παιδί ζωγράφιζε, έκανε γυμναστική, διάβαζε παραμύθια, ή μάθαινε τα φυτά και τα ζώα; Τώρα πλέον ασχολούνται ελάχιστες ώρες την εβδομάδα με αυτά. Τι απογοήτευση! Πάνω από ένα χρόνο το παιδί προετοιμάζεται με την ιδέα του σχολείου, όπου εκεί θα μάθει να γράφει, να διαβάζει, να γράφει, να κάνει υπολογισμούς και τόσα άλλα πράγματα, παραλείποντας όμως το γεγονός ότι όλα τα παραπάνω απαιτούν κόπο.
Δε θα έχουν άδικο, λοιπόν, να πιστέψουν ότι τα ξεγελάσαμε. Η απαίτηση των γονιών ως προς τα παιδιά τους να παίρνουν καλούς βαθμούς από την πρώτη δημοτικού δεν είναι και πολύ ορθός. Για τα παιδιά του δημοτικού και ιδιαίτερα της πρώτης δημοτικού, δεν υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος αριθμός ωρών που θα πρέπει να διαβάσει. Αυτό που θα ήταν προτιμότερο είναι ο γονιός να βοηθήσει να οργανώσει καλύτερα τη μελέτη και το πρόγραμμα του παιδιού του ώστε να μην χάνετε πολύτιμος χρόνος. Είναι φρόνιμο να οριστεί μια συγκεκριμένη ώρα κάθε μέρα για την έναρξη της μελέτης (όχι μόλις επιστρέψει από το σχολείο), να έχει ένα δικό του χώρο μελέτης προσαρμοσμένο στα μέτρα του και αν ακόμη δεν έχει τελειώσει τα μαθήματά του δε χρειάζεται να ξενυχτά πάνω από το βιβλίο γιατί ένας μαθητής έχει ανάγκη αρκετές ώρες ύπνου.
Το σχολείο είναι ένα αναγκαίο στάδιο πριν την ένταξη μας στην κοινωνία. Είναι ο χώρος όπου ένα παιδί θα αποκτήσει τις απαραίτητες γνώσεις και τα εφόδια, καθώς και την παιδεία, ώστε να γίνουν υπεύθυνοι ενήλικες. Η συνύπαρξη ε τους άλλους, ο σεβασμός, η ανάπτυξη σχέσεων καθώς και η επιβεβαίωση μαθαίνονται κατά τη διάρκεια φοίτησης στο σχολείο. Για όλους αυτούς τους λόγους είναι σημαντικό το παιδί να προετοιμάζεται σωστά και να δεχθεί ομαλά την ένταξή του στο σχολικό περιβάλλον. Οι γονείς έχουν καθοριστικό ρόλο στην ορθή προετοιμασία των παιδιών τους, οποιαδήποτε και εάν είναι η ηλικία τους γιατί η κάθε ηλικία έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες και δυσκολίες. Η υλική προετοιμασία είναι βέβαια σημαντική αλλά η ψυχολογική προσέγγιση και καθοδήγηση από την αρχή του χρόνου αλλά και πολύ πιο πριν, έχουν τεράστια σημασία στην εξέλιξη, απόδοση και ικανοποίηση του παιδιού.
Η σωστή υποστήριξη των γονιών, πυροδοτεί μια καλή απόδοση και υψηλές πιθανότητες επιτυχίας και ευτυχίας του παιδιού.
Τίνα Ι. Γιάκα BSc, M.Ed.,
Ψυχολόγος
