Μια από τις τρεις βασικές ψυχικές λειτουργίες που θα πρέπει να αναπτύξει μια ανθρώπινη οντότητα είναι το συναίσθημα. Το συναίσθημα, θεωρείται ως το αντίθετο της καλά δομημένης λογικής σκέψης μια ευάρεστη ή δυσάρεστη ψυχική κατάσταση που συνοδεύεται από ελαφριές μεταβολές των λειτουργιών του οργανισμού και είναι αποτέλεσμα κάποιου γεγονότος ή εμπειρίας. Η χαρά, η λύπη, ο φόβος, η ενοχή και ο θυμός είναι τα πέντε κυριότερα επαναλαμβανόμενα καθημερινά συναισθήματα ενός ανθρώπου. Όλα τα συναισθήματα είναι χρήσιμα, αρκεί να βιώνονται σε φυσιολογικά επίπεδα.
Για ένα παιδί όμως για να αναπτυχθεί και να επιβιώσει χρειάζεται να αναπτύξει και ένα άλλο συναίσθημα, αυτό της ζήλιας. Πρόκειται για ένα μείγμα δυσαρέσκειας, φόβου, ανασφάλειας, κτητικότητας και καχυποψίας συναισθήματα που δεν παραδεχόμαστε εύκολα ότι νιώθουμε. Η ζήλια αν βιωματικά ξεπεράσει κάποια όρια κάνει ένα παιδί δυστυχισμένο και ανικανοποίητο από αυτά που έχει και το κάνει να συμπεριφέρεται με τρόπο που πληγώνει κάποιον άλλο. Μερικές φορές τα αισθήματα ζήλιας που αναπτύσσονται μεταξύ των παιδιών μιας οικογένειας μπορεί να είναι τόσο δυνατά ώστε να διαρκέσουν μέχρι την ενήλικη ζωή τους. Ο ενστικτώδης εγωισμός και η κτητικότητα πυροδοτούν το συναίσθημα της ζήλιας όπου εκδραματίζεται περισσότερο στα παιδιά. Με την πάροδο του χρόνου το συναίσθημα κατευνάζει και το παιδί παύει να σκέφτεται μόνο τον εαυτό του και μαθαίνει να νοιάζεται και για τους άλλους.
Η ζήλια γεννιέται από τη βρεφική ακόμα ηλικία των 6 μηνών, όταν το μωρό συνειδητοποιεί για πρώτη φορά ότι δεν δέχεται την απόλυτη συνεχή προσοχή από τους γονείς. Φανταστείτε να σας βλέπει να παίρνεται αγκαλιά ένα άλλο μωρό έστω και για λίγα λεπτά. Θα παρατηρήσετε ότι η διάθεσή του θα αλλάξει. Ένας εκνευρισμός αλλά και κλάμα είναι η συμπεριφορά που θα βγάλει προς τα έξω. Αυτά τα λίγα λεπτά, είναι αρκετά για να κυριευθεί ένα παιδί με ζήλια. Ένας άλλος λόγος που ενδυναμώνει το συναίσθημα της ζήλιας στα παιδιά, είναι η επικείμενη άφιξη ενός νέου μωρού.
Μέχρι τώρα βίωνε την ολότητα του μπαμπά και της μαμάς και η ελπίδα ότι έτσι θα συνεχιζόταν για πάντα η ζωή έρχεται να την ακυρώσει ο ερχομός ενός νέου μέλους που μόνο ασφάλεια δεν αποπνέει. Το παιδικό μυαλό έχει δημιουργήσει μια εικόνα όπου το επίκεντρο της προσοχής είναι εκείνο, όλα είναι μια χαρά και ξαφνικά όλοι οι ενήλικοι της οικογένειας αρχίζουν να μιλούν για το νέο μωρό. Στο μυαλουδάκι του παιδιού δημιουργούνται ερωτήσεις του τύπου: «Γιατί χρειάζονται οι γονείς μου κι άλλο παιδί;», «Τι έκανα λάθος και θέλουν κι άλλο παιδί;», «Το νέο μωρό θα πάρει το δωμάτιό μου, τα πράγματά μου γενικά τη θέση μου κι εγώ που θα πάω;».
Αναμφίβολα, τα επόμενα παιδιά δεν μειώνουν την αγάπη ενός γονιού ως προς το άτομό του, όμως ένα παιδί δεν το γνωρίζει αυτό. Εκεί δημιουργείται ένα εύφορο κλίμα να αναπτυχθεί απριόρι ένα αίσθημα ζήλιας. Το συναίσθημα αυτό εξωτερικεύεται με επιθετικότητα προς τους γονείς ή το αντίθετο, να προσκολληθεί στους γονείς ή ακόμα το να παλινδρομεί σε συμπεριφορές που δεν του αρμόζουν (και που θα μοιάζουν, θα μιμούνται θα έλεγα, των συμπεριφορών του νέου μωρού).
Αξίζει να αναφερθεί επίσης, πως το συναίσθημα της ζήλιας, μπορεί να αναπτυχθεί λανθασμένα στο φαλλικό στάδιο (3ο ως 7ο έτος της ηλικίας), όταν το παιδί συνειδητοποιεί ότι η αγάπη του δεν κατευθύνεται και προς τους δύο γονείς με τον ίδιο τρόπο. Αναπτύσσεται μια βαθμιαία αυξανόμενη στοργή και προσκόλληση προς το γονέα του αντίθετου φύλου. Το αγόρι συνειδητοποιεί ότι ενώ το ίδιο έχει πέος το κορίτσι δεν έχει και αρχίζει να αναπτύσσει το άγχος του ευνουχισμού, φοβάται δηλαδή ότι θα χάσει το πέος του, συνήθως για διάφορους ενοχικούς και τιμωρητικούς λόγους. Ο πατέρας του γίνεται «αντίζηλος» στην αγάπη της μητέρας, συγχρόνως βιώνει έντονα συναισθήματα ενοχής, φόβου και τιμωρίας για τις αιμομικτικές του διαθέσεις.
Με τον τρόπο αυτόν οδηγείται στο Οιδιπόδειο σύμπλεγμα όπου το πεπρωμένο κάθε αγοριού είναι να σκοτώσει στη φαντασία του τον πατέρα του και να παντρευτεί τη μητέρα του. Το άγχος ευνουχισμού μπορεί να ενισχυθεί αν ο πατέρας απειλήσει να του κόψει το πέος. Τα έντονα συναισθήματα προς τη μητέρα ενισχύονται ιδιαίτερα από τη γοητεία και τη φυσική ομορφιά της μητέρας.
Το κορίτσι από την άλλη, αρχίζει να προσκολλάται στον πατέρα του και να θεωρεί «αντίζηλο» τη μητέρα, έτσι οδηγείται στο σύμπλεγμα της Ηλέκτρας. Τα αρνητικά συναισθήματα προς τη μητέρα της ενισχύονται καθώς συνειδητοποιεί πως η ίδια δεν έχει πέος και κατηγορεί τη μητέρα της για αυτό, αναπτύσσει τον φθόνο του πέους. Το κορίτσι επιλέγει τον πατέρα ως αντικείμενο αγάπης και φαντάζεται ότι το χαμένο όργανο θα επανακτηθεί αν αποκτήσει ένα παιδί από τον πατέρα της. Η σύγκρουση επιτείνεται από τη γοητεία του πατέρα. Αυτό το αναπτυξιακό στάδιο είναι πολύ σημαντικό για την ομαλή ψυχοσύνθεσή του και πρέπει να το βιώσει από την αρχή μέχρι το τέλος.
Ωφέλιμες συμβουλές για σας και το παιδί σας:
- Μην το κάνετε να ντρέπεται που ζηλεύει!
- Προτάσεις όπως: «Μόνο τα κακά παιδιά ζηλεύουν όπως εσύ», «Θα έπρεπε να ντρέπεσαι που ζηλεύεις» δε εξυπηρετούν σε τίποτα παρά μόνο να το κάνετε να αισθανθεί χειρότερα και να θελήσει να κρύβει τα συναισθήματά του.
- Διαβεβαιώστε το ότι έχετε νιώσει κι εσείς το συναίσθημα που λέγεται ζήλια.
- Δεν υπάρχει τίποτα κακό στο να παραδεχτείτε στο παιδί ότι υπάρχουν φορές που κι εσείς έχετε ζηλέψει. Φροντίστε όμως να προσθέσετε πως ποτέ δεν αφήνετε αυτό το αίσθημα να σας αναστατώσει και να σας χαλάσει τη διάθεση. Όταν δει ότι καταλαβαίνεται πώς αισθάνεται, δε θα νιώθει πια τόσο ταραγμένο.
- Δεχτείτε το γεγονός ότι η ζήλια ποικίλλει από παιδί σε παιδί!
Επειδή το μεγαλύτερο παιδί σας δεν ζηλεύει και μοιράζεται πρόθυμα τα πράγματά του με τους άλλους, δε σημαίνει ότι και με το μικρότερο παιδί σας θα είναι τα ίδια πράγματα. Αν ένα από τα παιδιά φαίνεται να ζηλεύει, προσπαθήστε να αποφύγετε τη σύγκριση του με άλλα παιδιά που ζηλεύουν λιγότερο. Το μόνο που θα καταφέρετε έτσι θα είναι να το κάνετε να ζηλεύει ακόμα περισσότερο, αφού του επισημαίνετε σε πόσο μειονεκτική θέση βρίσκεται σε σύγκριση με εκείνα.
Βάλτε το να αναλάβει ευθύνες!
Μετά τον ερχομό ενός νέου μωρού, βάλτε το να συμμετάσχει στην καθημερινή φροντίδα του καινούριου μέλους. Αφήστε το, για παράδειγμα, να σας φέρει τις πάνες του μωρού από το ντουλάπι, αφήστε το να σας βοηθήσει να δείξετε το μωρό στους επισκέπτες.
Τίνα Ι. Γιάκα BSc, M.Ed.,
Ψυχολόγος
Δημοσιευμένο στο περιοδικό Mother’s Affair
Τεύχος 7, Ιούνιος- Ιούλιος ‘13
