Καθημερινά στη σχέση μας με τα παιδιά, από την λαχτάρα μας να μην κουραστούν, να μην στεναχωρηθούν, να μην νιώσουν «λιγότερα»… καταφεύγουμε σε συνεχείς επαίνους ακόμα κι αν δεν κατέβαλαν την παραμικρή προσπάθεια ενώ επιλέγουμε να κάνουμε πράγματα για εκείνα, παίρνοντας από πάνω τους το «βάρος» της προσπάθειας.
Μήπως όμως έτσι τελικά τα ακυρώνουμε; Οι αξίες πίσω από την παιδαγωγική Μοντεσσόρι προωθούν έναν τρόπο σκέψης και δράσης για δασκάλους και γονείς που στοχεύει στη δημιουργία ανεξάρτητων, σκεπτόμενων παιδιών. Παιδιών που μαθαίνουν από νωρίς να δίνουν μόνα τους τα κίνητρα στον εαυτό τους για να είναι δημιουργικά. Και ποιος είναι ο δικός μας ρόλος; Να διαμορφώσουμε τις συνθήκες ώστε να ανοίξουν τα φτερά τους σε αυτόν τον τρόπο σκέψης.
Το σύστημα εκπαίδευσης Μοντεσσόρι και οι βασικές του αξίες μπορούν εύκολα να μεταφερθούν και στη ζωή μας με τα παιδιά στο σπίτι. Ας δούμε πώς μπορούμε να προσαρμόσουμε τη συμπεριφορά μας, εμπνεόμενοι από αυτά που λένε οι δάσκαλοι σε κάθε ξεχωριστή περίπτωση για να ενδυναμώσουν τους μαθητές:
1. Βλέπω ότι προσπαθείς πολύ!
Εστιάζουμε στην προσπάθεια και όχι στο αποτέλεσμα. Αποφεύγουμε να επαινούμε το αποτέλεσμα μιας εργασίας των παιδιών ενώ ενθαρρύνουμε τον κόπο και τη συγκέντρωση με τα οποία ο μαθητής επένδυσε αυτό που έκανε. Το «σπουδαία δουλειά» ή το «τέλεια ζωγραφιά» αντικαθίσταται από το «Είναι υπέροχο πώς κατάφερες να παραμείνεις μέχρι το τέλος συγκεντρωμένος σε αυτό που έκανες!» ή «Είναι υπέροχο που βελτίωσες τόσο πολύ τον γραφικό σου χαρακτήρα και τα γράμματά σου διαβάζονται τόσο εύκολα.»
2. Πώς σου φαίνεται αυτό που έκανες;
Το παιδί είναι ο δάσκαλος του εαυτού του. Οι δάσκαλοι είναι δίπλα του για να το κατευθύνουν και να του ανοίγουν τον δρόμο προκειμένου να ανακαλύψει πράγματα μόνο του. Δουλειά τους είναι να παρέχουν τα κατάλληλα εργαλεία και το σωστό περιβάλλον για να ανθίσει η μάθηση.
Όταν το παιδί μας ρωτάει αν μας αρέσει η ζωγραφιά του, ας προσπαθήσουμε να στρέψουμε τη συζήτηση στο να μας πει το ίδιο πώς αισθάνεται γι’ αυτή, γιατί χρησιμοποίησε αυτά τα χρώματα και ποιο είναι το κομμάτι της ζωγραφιάς του που του αρέσει περισσότερο. Ας το βοηθήσουμε να αξιολογήσει το ίδιο την προσπάθειά του, αντί να του δώσουμε την έγκρισή μας. Η αυτοανάλυση είναι σημαντικό κομμάτι της ανακάλυψης της μάθησης.
3. Πού θα μπορούσες να ψάξεις γι’ αυτό;
Μια ακόμα αξία για αυτόν τον μοντεσσοριανό τρόπο σκέψης είναι η ανεξαρτησία. Σκοπός των δασκάλων είναι να βοηθήσουν τα παιδιά να κάνουν πράγματα μόνα τους. Αν και συχνά είναι ευκολότερο να δείξουμε στο παιδί πού βρίσκεται κάτι που ψάχνει ή πώς να κάνει κάτι, καλό είναι να το κατευθύνουμε με τις σωστές ερωτήσεις ώστε να το ανακαλύψει μόνο του. Δοκιμάστε να απαντήσετε, ρωτώντας τον μαθητή «πού πιστεύεις ότι πρέπει να ψάξεις» ή «ποιον φίλο σου θα μπορούσες να ρωτήσεις για να σε βοηθήσει;».
Αν το παιδί έχει χάσει στο σπίτι του το αγαπημένο του κουκλάκι κι εσείς το βλέπετε κάπου, προσπαθήστε να το κατευθύνετε στο σωστό σημείο ρωτώντας τις κατάλληλες ερωτήσεις, αντί να του το δώσετε. π.χ: «Πού το είδες τελευταία φορά;» Ή, «έψαξες κάτω από το πάπλωμα;». Μπορεί αυτή η μέθοδος να απαιτεί μεγαλύτερη προσπάθεια (καμιά φορά είναι πιο εύκολο απλά να του δώσουμε στο χέρι αυτό που ψάχνει) αλλά έτσι μαθαίνουμε σ’ένα παιδί να στηρίζεται στις δικές του δυνάμεις και να παίρνει πρωτοβουλίες. Μάθημα ανεκτίμητο.
4. Σε ποιο σημείο χρειάζεσαι τη βοήθειά μου;
Πολλές φορές, κάτι που έχει αναλάβει το παιδί μας και καλείται να το φέρει σε πέρας, μια εργασία του σχολείου ή μια απ’ τις υποχρεώσεις του στο σπίτι, μπορεί να του φαίνεται βουνό. Εκεί, μπορούμε κάλλιστα να προσφέρουμε τη βοήθειά μας καθώς δεν θέλουμε να παραλύσει μπροστά στην προσπάθεια. Προσπαθούμε, ωστόσο, να μην περάσουμε το μήνυμα ότι το παιδί είναι ανίκανο να τα καταφέρει μόνο του.
Για παράδειγμα, όταν στο τέλος της ημέρας το παιδί είναι κουρασμένο αλλά πρέπει παράλληλα να τακτοποιήσει τα παιχνίδια του, μοιραζόμαστε αρμοδιότητες και δείχνουμε ότι είμαστε μαζί του σε αυτό. Ρωτήστε το «ποια παιχνίδια θέλεις να μαζέψεις εσύ;». Ή «εγώ θα μαζέψω τα παιχνίδια της κόκκινης κούτας κι εσύ της μπλε».
5. Στην τάξη μας ή στο σπίτι μας, εμείς…
Όπως κι εμείς, τα παιδιά απολαμβάνουν να αισθάνονται μέρος μιας κοινότητας. Όσο πιο ισχυρό είναι αυτό το αίσθημα μέσα τους, τόσο πιο έντονη είναι και η διάθεσή τους για συνεργασία. Για να γίνει αυτό, όμως, πρέπει να τους θυμίζουμε και τους κανόνες με τους οποίους λειτουργεί αυτή η κοινότητα, είτε πρόκειται για την τάξη είτε για την οικογένεια.
Το να υπενθυμίσουμε σ’ ένα παιδί που την ώρα του φαγητού κάνει βόλτες στην τάξη πως: «Στην τάξη μας, καθόμαστε στις καρέκλες μας όταν τρώμε», είναι πιο αποτελεσματικό από το να διατάξουμε: «Κάτσε κάτω!», ενώ διαμορφώνει το πλαίσιο μέσα στο οποίο το παιδί μαθαίνει πώς πρέπει να λειτουργήσει τις φορές που θα ακολουθήσουν.
Ανάλογα, αν ένας από τους κανόνες της οικογένειάς μας είναι να μην τρέχουν τα παιδιά μέσα στο σπίτι, δοκιμάζοντας να πούμε: «Δεν τρέχουμε μέσα στο σπίτι» θα καταφέρουμε περισσότερα από το να φωνάξουμε: «Σταμάτα να τρέχεις!».
6. «Ακολούθησε το παιδί!»
Αυτό είναι κάτι που αφορά και τους δασκάλους και τους γονείς. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το παιδί έχει τους δικούς του εσωτερικούς ρυθμούς ανάπτυξης και πως ό,τι κάνει το κάνει για κάποιο λόγο. Καλό είναι να ψάχνουμε για τις αιτίες που υπαγορεύουν κάθε φορά τη συμπεριφορά των παιδιών, μακριά από ηλικιακά ορόσημα και αναπτυξιακές κορυφές που «υποτίθεται» ότι πρέπει να φτάσουν.
Όταν ακολουθούμε ένα παιδί, σημαίνει ότι κατανοούμε ότι το παιδί αυτό είναι μοναδικό, έχει τις δικές του ανάγκες και επιθυμίες και είναι τα δικά του χαρίσματα που πρέπει να ανακαλύψουμε και να βοηθήσουμε να ανθίσουν.
Αν το παιδί μας δεν ενδιαφέρεται για το διάβασμα, ας παρακολουθήσουμε να δούμε τι του αρέσει να κάνει. Από εκεί μπορούμε να εμπνευστούμε για να «ψαρέψουμε» τι πραγματικά το ενδιαφέρει και να του προτείνουμε ένα βιβλίο με ανάλογο περιεχόμενο. Όταν «ακολουθούμε το παιδί», δουλεύουμε μαζί του και όχι εναντίον του.
