Κάθε μωρό είναι ένας μικρός Αϊνστάιν. Οι σημερινές γενιές θεωρούνται πολύ έξυπνες αφού παρατηρούν, εξερευνούν, γνωρίζουν, φαντάζονται και μαθαίνουν περισσότερα από όσα θα πιστεύαμε ποτέ και αυτό χάρις στα εξελιγμένα ερεθίσματα που δέχονται από τη βρεφική ηλικία.
H αλήθεια όμως είναι πως δεν είμαστε έξυπνοι από γεννησιμιού μας, κι αυτό συμβαίνει για δύο λόγους: πρώτον, ο εγκέφαλος- βάση της νοημοσύνης- δεν έχει ακόμα διαμορφωθεί αφού εκτιμάται ότι διαμορφώνεται γύρω στα επτά χρόνια και δεύτερον, η νοημοσύνη είναι αποτέλεσμα πολλαπλής εκμάθησης, η οποία απαιτεί μήνες και χρόνια.
Αν και όταν γεννιέται το μωρό, από ανατομική άποψη, ο εγκέφαλος του είναι αξιοθαύμαστα πλήρης, ο όγκος και το βάρος του εγκεφάλου του έχουν ανάπτυξη 33% και 25% αντίστοιχα της τελικής, ενήλικης μορφής του γι’ αυτό και είναι ικανό να ελέγξει μόνο τις απολύτως απαραίτητες για τη ζωή λειτουργίες του οργανισμού του, δηλαδή την αναπνοή, το κλάμα, τον ύπνο και το φαγητό. Στο τέλος του πρώτου χρόνου έχει φτάσει στο 66% του ενήλικου βάρους του και στα πέντε χρόνια το 90% και έτσι το παιδί είναι σε θέση να αποθηκεύει πληροφορίες ανάλογα με τις εμπειρίες που βιώνει, και αρχίζει να τις χρησιμοποιεί κατά τη διαδικασία της μάθησης.
Το βάρος του εγκεφάλου συνεχίζει να αυξάνεται μέσα στα είκοσι περίπου επόμενα χρόνια ωστόσο, η ραγδαία αύξηση των πρώτων χρόνων, δείχνει πόσα πολλά γίνονται σ’ αυτή την περίοδο. Δεν αναιρείται όμως το γεγονός ότι η ευφυΐα είναι κληρονομήσιμο χαρακτηριστικό ως ένα βαθμό. Τα γονίδια ευθύνονται για τη μισή περίπου από τη ποικιλομορφία στις βαθμολογίες του νοητικού πηλίκου. Στο πρώτο στάδιο της ζωής μας τα γονίδια παίζουν σημαντικό ρόλο καθώς όμως μεγαλώνουμε οι διαφορές στο οικιακό μας περιβάλλον και στις εμπειρίες από το σχολείο να ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για τις ποικιλομορφίες που εμφανίζουμε, όσον αφορά στις διανοητικές μας επιδόσεις.Δεν μπορούμε να αλλάξουμε το γενετικό υλικό του εγκεφάλου, όμως με τα ερεθίσματα μπορούμε να επηρεάσουμε τη λειτουργία του.
Παρόλο που το γενετικό υλικό μπορεί να είναι άριστο, ρόλο παίζει και η «συναρμολόγηση». Ένα παιδί που γεννιέται έξυπνο, μπορεί να μην εξελιχθεί σε έξυπνο αν παραμεληθεί, ενώ ένα παιδί που δεν έχει γεννηθεί πολύ έξυπνο, μπορεί πραγματικά να λάμψει αν δεχτεί την κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον όπου μεγαλώνει.
Σύμφωνα με τις μελέτες του Ελβετού ψυχολόγου JeanPiaget, η ανάπτυξη της νοημοσύνης συνδέεται με πέντε μεγάλα διαδοχικά στάδια. Ο ρυθμός διαδοχής των σταδίων είναι διαφορετικός από άτομο σε άτομο, γιατί εξαρτάται από γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Η πρώτη φάση είναι η αισθητήριο-κινητική νοημοσύνη όπου και ολοκληρώνεται γύρω στο δεύτερο έτος. Πέρα από τα αντανακλαστικά, όπου και αποτελούν τα πρώτα μέσα για την επιβίωση και την προσαρμογή του παιδιού στο περιβάλλον,σημαντικό ρόλο στην διαδικασία αυτή παίζουν οι αισθήσεις και η ικανότητα της κίνησης που αποκτά το βρέφος. Αυτή η φάση είναι καθοριστική καθώς ο εγκέφαλος αναπτύσσεται σύμφωνα με τον πλούτο του περιβάλλοντος και η αλληλεπίδραση του παιδιού στο ίδιο το περιβάλλον.Η δεύτερη φάση της νοημοσύνης είναι εκείνη της «συμβολικής νοημοσύνης» όπου και ολοκληρώνεται στο τέταρτο έτος.
Η συμβολική σκέψη είναι ικανότητα που αποκτά το παιδί, ώστε να καταλαβαίνει την ύπαρξη ενός αντικειμένου, εφόσον χρησιμοποιεί το σύμβολό του, δηλαδή την εικόνα του, την ονομασία του. Με την ανάπτυξη της συμβολικής λειτουργίας αρχίζει να σκέπτεται, αλλά δεν μπορεί να κάνει συλλογισμούς. Μέχρι την ολοκλήρωση των επτά ετών, έχουμε φτάσει και στο στάδιο της παραστατικής/εικονικής σκέψης όπου και εμφανίζεται η διαισθητική σκέψη. Κρίνει και συλλογίζεται με τρόπο φαινομενικό, χωρίς λογική ενέργεια. Στο στάδιο των συγκεκριμένων λογικών πράξεων μέχρι ετών ετών το παιδί υιοθετεί τον ορθολογισμό.
Αποκτά την ικανότητα να εκτελεί νοητικές πράξεις που βασίζονται στη καθαρή λογική, όπως η αναστρεψιμότητα, η αντιστοίχιση, ταξινόμηση αντίληψη της έννοιας του χώρου, του χρόνου και του αριθμού. Οι λογικές του πράξεις κινούνται στη συγκεκριμένη πραγματικότητα και στο άμεσο παρόν και όχι στο αφαιρετικό πεδίο. Ολοκληρώνοντας με το στάδιο των τυπικών ή αφαιρετικών πράξεων και έχοντας μπει πλέον στην εφηβεία, δεκαπέντε ετών, η σκέψη του υψώνεται πάνω από τη συγκεκριμένη πραγματικότητα και γίνεται υποθετικό – συμπερασματική και αφηρημένη. Μπορεί να χρησιμοποιεί τον υποθετικό – επαγωγικό συλλογισμό. Για να βρει δηλαδή το πραγματικό κάνει υποθέσεις, ανεξάρτητα αν είναι πραγματικές ή όχι.
Πώς να κτίσετε τη νοημοσύνη του παιδιού:
Η δύναμη του λόγου ενισχύει την αντίληψη του παιδιού.
Μιλάτε συνέχεια στο παιδί, απαντήστε του σε απορίες που έχει και μην φοβάστε να χρησιμοποιήσετε «δύσκολες» λέξεις και έννοιες – ανάλογα με την ηλικία τους-, έτσι κι αλλιώς ρωτάνε ασταμάτητα.
Διαβάστε του
Αναμφίβολα, η ώρα που ο γονιός περνά για να διαβάσει στο παιδί ενισχύουν την αντίληψή του και εξασφαλίζουν επιτυχία στο σχολείο. Το διάβασμα διεγείρει τον εγκέφαλο, το βοηθά να σκέφτεται με συνοχή και να «χτίζει» γενικές γνώσεις για τον κόσμο. Έχετε προσβάσιμες βιβλιοθήκες και δίνεται του οπτικά παραδείγματα βλέποντάς σας να διαβάζετε εσείς οι ίδιοι.
Επιβράβευση και αναγνώριση
Όσο σημαντικό είναι ο γονιός να μην επαινεί τη μη αποδεκτή συμπεριφορά, τόσο σημαντικό είναι να επιβραβεύει και να επαινεί κάθε καλή συμπεριφορά του παιδιού. Δώστε χρόνο στο παιδί να προσπαθήσει, να κάνει λάθη και ενθαρρύνετέ το να συνεχίσει. Η επιβράβευση και το «μπράβο!» έχουν καθοριστική σημασία στις προσπάθειές του να κατακτήσει νέες δεξιότητες, π.χ. όταν προσπαθεί να κάνει τα πρώτα του βήματα. Ως επιβράβευση χρησιμοποιήσετε «βραβεία» ανάλογα με την ηλικία του. Ακόμη και ένα φιλί μια αγκαλιά, ένα μπαλόνι, ή ένα λουλουδάκι είναι αρκετά. Όσο τα παιδιά μεγαλώνουν βραβεύουμε πιο γενναιόδωρα αλλά σε όλες τις περιπτώσεις καλό θα ήταν να συνυπάρχει λίγη αφιέρωση από τον χρόνο σας.
Δάσκαλε που δίδασκες
Διατηρείτε την περιέργεια των παιδιών κάνοντάς του ερωτήσεις γνώσεων σε σχέση με τα ενδιαφέροντά τους, τα παιχνίδια τους, αλλά και για τον έξω κόσμο. Έτσι θα δημιουργήσετε μία σχέση δούναι και λαβείν, θα μάθετε στα παιδιά να «το ψάχνουν» περισσότερο και να επιστρέφουν σε εσάς με νέες πληροφορίες. Παρακινήστε το να γνωρίσει και τα δικά σας ενδιαφέροντα ή χόμπι σας π.χ. την μουσική που ακούτε, τον αθλητισμό ή πάρτε τα μαζί σε ένα μουσείο ή θέατρο.
Σίγουρα η διανοητική και η συναισθηματική αντίληψη είναι σημαντικές όμως συνήθως ξεχνάμε την ψυχή και αυτή είναι που έχει τη μεγαλύτερη επίδραση στη διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός παιδιού.
Τίνα Ι. Γιάκα BSc, M.Ed.,
Ψυχολόγος
