Η σημασία των δύο πρώτων χρόνων της ζωής ενός μωρού είναι ανεκτίμητη γιατί πολλές από τις ικανότητες που αποκτά σε αυτή την ευαίσθητη περίοδο το συνοδεύουν και στην ενήλικη ζωή του. Ένα νήπιο που έχει βρεθεί σε πλούσιο, ποικίλο και συναρπαστικό περιβάλλον, το οποίο έχουν ενθαρρύνει με τρυφερότητα και ασφάλεια οι γονείς του έχει τις καλύτερες προϋποθέσεις να αναπτύξει μια υγιή προσωπικότητα και μια ενεργητική ευφυΐα αργότερα στη ζωή του. Το μυστικό είναι απλός να το αφήσετε να εκφράσει την ανθρώπινη δυναμική του και να το περιβάλλεται με αγάπη, αποδοχή και ασφάλεια ώστε το να αποκτήσει αυτονομία και ικανότητα να χειρίζεται μόνο του τα προβλήματά του και να αποκτά την δύναμη της θέλησης.
Προσωπικότητα
Κάθε παιδί διαθέτει προσωπικότητα, είτε αυτό είναι ήσυχο είτε ομιλητικό, γεμάτο αυτοπεποίθηση ή ανασφαλές, κοινωνικό ή μοναχικό. Αμέσως μετά τη γέννηση, ένα μωρό δείχνει ότι έχει δική του προσωπικότητα και αντιδρά στους γονείς με το δικό του, μοναδικό τρόπο. Τα μωρά έχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις στην προσωπικότητά τους- έμφυτες διαφορές που δεν εξαρτώνται μόνο από το περιβάλλον. Η ανατροφή επίσης είναι εκείνη που παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας. Διαμορφώνεται κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της βρεφικής-παιδικής ηλικίας, σαν αποτέλεσμα των προσπαθειών των γονιών να ελέγξουν τα φυσικά, εγωκεντρικά ένστικτα του παιδιού τους, σύμφωνα με τον ψυχαναλυτή Σίγκμουντ Φρόιντ. Είναι επίσης σημαντικό να έχουμε υπόψη μας πως, μια προσωπικότητα διαμορφώνεται και σύμφωνα με τις συνθήκες π.χ., ένα παιδί που επιβραβεύεται για κάποια συγκεκριμένη συμπεριφορά, θα επαναλάβει αυτή τη συμπεριφορά μέχρι που να αποτελέσει τμήμα της προσωπικότητάς του, ενώ ένα παιδί που τιμωρείται επειδή συμπεριφέρθηκε με ένα συγκεκριμένο τρόπο μαθαίνει ότι δε θα πρέπει να το επαναλάβει. Αν ένα νήπιο δείχνει πολύ πράο και δεν ενδιαφέρεται για νέες εμπειρίες, ένας γονιός πρέπει να διαθέσει περισσότερο χρόνο προσπαθώντας να φτιάξει ένα κλίμα δημιουργικής διάθεσης. Αν αυτό γίνει ήπια, θα βοηθήσει στη δημιουργία ενός ισορροπημένου ενήλικα ενώ αν γίνει πιεστικά, μπορεί το νήπιο να εξελιχθεί σε ένα αγχωμένο και πιεσμένο άτομο. Η προσωπικότητα είναι το άθροισμα όλων των συναισθηματικών χαρακτηριστικών και των χαρακτηριστικών συμπεριφοράς που συνδυάζονται για το σχηματισμό ενός μοναδικού ανθρώπου.
Συναισθηματική νοημοσύνη
Με τον όρο συναισθηματική νοημοσύνηEQ (emotional quota), ορίζουμε την ικανότητα να αναγνωρίζουμε, να κατανοούμε και να ελέγχουμε τα συναισθήματά μας αλλά και τα συναισθήματα των γύρων μας και να αντιμετωπίζουμε με τον καλύτερο τρόπο τις κοινωνικές σχέσεις. Δεν γεννιόμαστε με υψηλή νοημοσύνη, αλλά τα μωρά και τα νήπια την αποκτούν μέσα από την ανεπίσημη εκπαίδευση και συμπεριφορά των γονιών τους κατά την παιδική και ενήλικη ζωή. Είναι λοιπόν ένα είδος νοημοσύνης το οποίο χτίζεται στην πορεία της ανάπτυξης ενός ανθρώπου.
Καθώς το μωρό μεγαλώνει, μαθαίνει για τον υλικό κόσμο, παίζοντας με τα παιχνίδια και επεξεργάζοντας αντικείμενα, πειραματιζόμενο με τις κινήσεις του ίδιου του σώματός του. Στη διάρκεια των δύο πρώτων χρόνων της ζωής του, οι γονείς αποτελούν τη βασική πηγή για ανακαλύψει πώς επικοινωνούν οι άνθρωποι μεταξύ τους. Μαθαίνει να εναλλάσσει τη συναισθηματική κατάσταση του «δέχομαι αγάπη» και του «προσφέρω αγάπη». Όταν το μωρό συνειδητοποιήσει πως και τα άλλα ζωντανά πλάσματα (άνθρωποι και ζώα) έχουν τα ίδια συναισθήματα με τον εαυτό του, γεννιέται η συναισθηματική νοημοσύνη. Τα νήπια που έχουν λάβει ελάχιστη τρυφερότητα, μαθαίνουν πιο δύσκολα τις κοινωνικές δεξιότητες και ίσως να μην αναπτύξουν ποτέ πλήρως την ικανότητα να συμπάσχουν με τους άλλους ή να νοιάζονται για τον πόνο τους. Από την άλλη το νήπιο που έχει εισπράξει αγάπη και τρυφερότητα έχει αφομοιώσει καλύτερα το είδος της επικοινωνίας και στην ενήλικη ζωή του θα έχει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, υπευθυνότητα και ευαισθητοποίηση καθώς επίσης δεν αυξάνει τον κίνδυνο για κατάθλιψη, αλλά μάλλον αποτελεί σημάδι μεγαλύτερης ψυχικής υγείας.
Σύμφωνα με τη θεωρία του Αμερικανού ψυχολόγου-ψυχομετρητή R.J.Sternberg η «Νοημοσύνη της επιτυχίας» αφορά την ικανότητα του ατόμου να προσαρμόζεται στο περιβάλλον και να προσαρμόζει τις ανάγκες και τις ικανότητες του σε αυτό. Αυτό σημαίνει ότι δεν αρκεί ένας υψηλός δείκτης νοημοσύνης ( IQ) για να είναι κανείς ευτυχισμένος γιατί η ευτυχία εξαρτάται περισσότερο από τη σχέση μας με τον εαυτό μας και τους άλλους οι οποίες βελτιώνονται με την ικανότητα στην αυτοεπίγνωση, τον αυτοέλεγχο, στην αυτοπεποίθηση, την ενσυναίσθηση και τις κοινωνικές δεξιότητες ώστε να ολοκληρώνει τους προσωπικούς του στόχους, δηλαδή την υψηλή Συναισθηματική Νοημοσύνη (ΕQ).Έρευνες έχουν δείξει ότι μόνο το 4% της επιτυχίας οφείλεται στο IQ.
Φόβοι και Φοβίες
Οι φόβοι και οι φοβίες είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Οι φόβοι είναι χρήσιμες αντιδράσεις σε κάτι που μπορεί να μας βλάψει ενώ, οι φοβίες είναι παράλογες αντιδράσεις σε κάτι που αποτελεί μικρή ή καθόλου απειλή. Ορισμένοι φόβοι είναι αναπόφευκτο προϊόν της ανάπτυξης και συχνά εξαφανίζονται όταν μεγαλώσουμε.Αυτοί οι φόβοι ίσως είναι πραγματικοί, όπως ο φόβος για τις αστραπές, ή μπορεί να είναι φανταστικοί, όπως ο φόβος για τα φαντάσματα. Όταν γεννιέται ένα παιδί, φέρνει μαζί του ορισμένα χαρακτηριστικά που εκδηλώνονται στην προσωπικότητα του. Από την αρχή υπάρχουν παιδιά που είναι πιο τολμηρά και εξωστρεφή και άλλα περισσότερο δειλά και φοβητσιάρικα. Τα νήπια περνούν τα πρώτα χρόνια της ζωής τους προσπαθώντας να βγάλουν νόημα από τον κόσμο που τα περιβάλλει και γι’ αυτό το άγνωστο μπορεί εύκολα να προκαλέσει αγωνία. Μόλις καταγραφεί για πρώτη φορά στον εγκέφαλο, ο φόβος γίνεται μέρος της συναισθηματικής μας εμπειρίας. Η μνήμη είναι σαν μια μάζα μαλακής ουσίας και κάθε εμπειρία αφήνει στην ουσία αυτή ένα ίχνος, κάτι σαν εγκοπή. Έτσι όσο πιο συχνά συμβαίνει το γεγονός που προκαλεί το φόβο, τόσο πιο βαθύ γίνεται το ίχνος. Τα παιδιά υποφέρουν από φόβους ακριβώς όπως και οι μεγάλοι, μόνο που εκείνα βιώνουν ακόμη πιο σαρωτικούς φόβους και δεν έχουν την δυνατότητα να τους εκφράσουν με λόγια. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια των δύο πρώτων χρόνων της ζωής τους οι φόβοι από τους οποίους κυριαρχούνται είναι ο φόβος των δυνατών ήχων, ο φόβος της πτώσης, ο φόβος των ξένων, ο φόβος του αποχωρισμού και ο φόβος για το σκοτάδι.
Παιδικά πείσματα και ανυπακοή
Υπάρχουν στιγμές που η πειθαρχεία είναι απαραίτητη και πρέπει να ειπωθεί ένα αυστηρό «όχι». Τι προκαλεί όμως το πείσμα»; Η αποτυχία του παιδιού να κάνει το δικό του προκαλεί πείσματα. Η αποτυχία είναι ένα σκληρό μάθημα αλλά μαθαίνει τα όριά του και είναι πολύτιμη εμπειρία, ελέγχοντας τη συμπεριφορά του σε λογικό πλαίσιο. Μεταξύ των 9 μηνών και 1 έτους, το παιδί αρχίζει να καταλαβαίνει τι εννοείτε όταν λέτε «όχι». Μπορεί να μην του αρέσει καθόλου, αλλά αντιλαμβάνεται ότι ένα μέρος της συμπεριφοράς του είναι αποδεκτό και κάποιο άλλο όχι. Ξεγελώντας λοιπόν το ανυπάκουο και πεισματάρικο παιδί μπορούμε να υιοθετήσουμε στρατηγικές όπως: ο ελιγμός των «δύο επιλογών», η «αντίστροφη μέτρηση» καθώς και οι διαφορετικές αποχρώσεις του «όχι» που είναι το «μπορεί», «σε λίγο» ή «αργότερα».
Τίνα Ι. Γιάκα BSc, M.Ed.,
Ψυχολόγος
