Στην παιδική ηλικία εδραιώνονται οι καλές, αλλά και οι κακές συνήθειες σε όλους τους τομείς. Η ηλικία αυτή είναι η καθοριστικότερη περίοδος για την εδραίωση υγειών και υγιεινών συνηθειών, μεταξύ των οποίων και η διατροφή. Ακολουθούν κάποιες από τις βασικότερες συνήθειες που ξεκινούν σ’ αυτήν την ηλικία, και υπάρχουν μια ζωή. Αφορούν συνήθειες που καλό είναι να προωθούνται, αλλά και άλλες που καλό είναι να αποφεύγονται.
Ποσότητα τροφής
Στη λήψη τροφής καθοριστικό παράγοντα διαδραματίζει η ποσότητά της. Δεν υπάρχει λόγος ένα παιδί να πιέζεται να καταναλώσει τροφή ενώ δηλώνει ότι δεν το επιθυμεί, ή δεν πεινάει. Είναι χαρακτηριστικό, ότι παιδιά χωρίς πρόβλημα υγείας είναι σε θέση νωρίς στη ζωή τους να καταναλώσουν ενστικτωδώς τις απαραίτητες ποσότητες τροφής για την ομαλή τους ανάπτυξη. Δυστυχώς, η ικανότητα αυτή χάνεται όσο το παιδί μεγαλώνει με αποτέλεσμα να τείνει να καταναλώνει την ποσότητα τροφής που του προσφέρεται.
Στo πλαίσιo αυτό, είναι σημαντικό να εκλείψουν φαινόμενα του λεγόμενου «κατοχικού συνδρόμου», κατά τα οποία τα παιδιά καταναλώνουν ή και πιέζονται να καταναλώσουν μεγάλες ποσότητες τροφής, με αποτέλεσμα, τη ραγδαία πρόσληψη βάρους. Οι στατιστικές αποδεικνύουν ότι παιδιά με υπερβάλλον βάρος, εξελίσσονται σε ενήλικες με υπερβάλλον βάρος, γεγονός που σχετίζεται με πληθώρα ασθενειών όπως πρώιμα στάδια υπέρτασης και διαβήτη (προϋπέρταση, προδιαβήτης), προβλήματα στις αρθρώσεις και αυξημένα λιπίδια αίματος, με αποτέλεσμα την πρώιμη επιβάρυνση του καρδιαγγειακού συστήματος. Επιπλέον, στα κορίτσια το υπερβάλλον βάρος μπορεί να επιδράσει στον χρόνο έναρξης του έμμηνου κύκλου.
Λήψη πρωινού καθημερινά
Μία από τις σημαντικότερες αξίες της διατροφής είναι η κατανάλωση πρωινού καθημερινά. Το σώμα κατά τη διάρκεια της νύχτας περνάει 6-8 (για τα παιδιά 8-10) ώρες χωρίς τροφή. Με το πρωινό ξύπνημα, λοιπόν, χρειάζεται να λάβει ενέργεια και όλα τα καλά συστατικά του πρωινού, ώστε να «πάρει μπροστά». Ειδικότερα για τα παιδιά, αυτό σημαίνει να εξασφαλίσει τη διανοητική λειτουργία που απαιτείται για να μπορέσει να ανταπεξέλθει στο απαιτητικό πρόγραμμα μιας ημέρας στο σχολείο, αλλά και στις μετέπειτα δραστηριότητες. Η κατανάλωση πρωινού έχει αποδειχθεί ότι έχει ευεργετικές συνέπειες στην υγεία. Όσοι ενήλικες αλλά και παιδιά καταναλώνουν πρωινό (τουλάχιστον τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας, ιδανικά όλες) καταφέρνουν να ρυθμίσουν καλύτερα το βάρος τους, διατηρώντας το εντός του φυσιολογικού εύρους. Ένα πλήρες πρωινό περιλαμβάνει τρόφιμα από όλες τις ομάδες τροφίμων, με πιο συνήθεις: δημητριακά, γαλακτοκομικά και φρούτα.
Κατανάλωση ισορροπημένου διαιτολογίου
Είναι σημαντικό να μάθει ένα παιδί να καταναλώνει ποικιλία τροφίμων από όλες τις ομάδες, στις σωστές συχνότητες, αλλά και ποσότητες, όπως έχει ήδη αναφερθεί. Έρευνες δείχνουν ότι στα παιδιά, σήμερα, εκτός της ποσότητας της τροφής, χωλαίνει και η ποιότητά της. Καταναλώνουν συχνά κρέας, γλυκά-αλμυρά-λιπαρά σνακ, αναψυκτικά αντί νερού και χυμούς αντί φρούτων. Αντιθέτως, καταναλώνουν σπάνια φρούτα και λαχανικά, όσπρια, ψάρια και επαρκείς ποσότητες γαλακτοκομικών (χωρίς ταυτόχρονη κατανάλωση κακάο ή σοκολάτας).
Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι μια υπερθερμιδική διατροφή, πλούσια σε λιπαρά (και μάλιστα όχι πάντα καλών), αδύναμης να καλύψει τις ανάγκες τους σε βιταμίνες και μέταλλα, με επακόλουθο τη μη φυσιολογική ανάπτυξή τους. Ο καλύτερος αντίποδας είναι η κατανάλωση σπιτικού φαγητού, που φιλτράρεται ως προς το είδος και την ποσότητα από τους γονείς, τόσο εντός όσο και εκτός σπιτιού. Επίσης, είναι καίριας σημασίας, να μην κατηγοριοποιούνται οι τροφές σε καλές και κακές, και φυσικά να μην χρησιμοποιείται το φαγητό σαν εργαλείο πίεσης είτε του γονέα προς το παιδί (με τη μορφή της επιβράβευσης ή της τιμωρίας), είτε του παιδιού προς τον γονέα (σαν εργαλείο διαπραγμάτευσης).
Οι καλές διατροφικές συνήθειες στις ηλικίες αυτές δημιουργούν γερές βάσεις για καλή ποιότητα της διατροφής και στο μέλλον και είναι η καλύτερη άμυνα σε περιπτώσεις λήψης τροφής εκτός σπιτιού χωρίς την επίβλεψη του γονέα, όπως είναι στα παιδικά πάρτυ.
Τρόπος και τόπος κατανάλωσης τροφής
Ένας άλλος παράγοντας που επηρεάζει την ποσότητα της καταναλισκόμενης τροφής και όχι μόνο, είναι ο τρόπος και ο τόπος κατανάλωσης του γεύματος. Πιο συγκεκριμένα, είναι καίριας σημασίας η κατανάλωση γεύματος σε καρέκλα στην κουζίνα, με χρήση μαχαιροπίρουνων (και όχι με τα χέρια), χωρίς τηλεόραση ή άλλη απασχόληση, με ηρεμία, και φυσικά χωρίς βιασύνες.
Έτσι ενισχύεται η καλή μάσηση και η σωστή κατάποση της τροφής, διευκολύνεται ο καλός τεμαχισμός και η πέψη της. Ιδανικές συνθήκες για τα παραπάνω είναι η κατανάλωση γευμάτων στο σπίτι και τουλάχιστον ενός γεύματος καθημερινά με όλη την οικογένεια παρούσα, σε ήρεμο περιβάλλον και χωρίς τηλεόραση, άγχη ή εντάσεις στο τραπέζι. Εκτός από τη διατροφή, βελτιώνονται και οι ενδοοικογενειακές σχέσεις, αλλά και η ικανότητα του παιδιού να ανταπεξέλθει κοινωνικά στο γεύμα εκτός σπιτιού.
Τροφή και συναισθήματα
Είναι εξαιρετικά χρήσιμος ο διαχωρισμός της τροφής και των συναισθημάτων, με πιο συνήθη, της λύπης και της χαράς. Όταν ένα παιδί είναι λυπημένο ή στρεσαρισμένο, δε χρειάζεται να καταναλώσει τροφή για να νοιώσει καλύτερα και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να ενθαρρύνεται σε τέτοιες συμπεριφορές. Όταν ένα παιδί μαθαίνει να καταναλώνει τροφή συναισθηματικά, αναπτύσσει μη ισορροπημένη σχέση με το φαγητό, σχέση που εκφράζεται πιο έντονα στην ενήλικη ζωή. Ένα παιδί που μαθαίνει να τρώει συναισθηματικά για να νοιώσει καλύτερα, είναι ο ενήλικας που θα τρώει όταν είναι πιεσμένος στα επαγγελματικά ή προσωπικά του και που είναι πιο επιρρεπής να αναπτύξει διαταραχές λήψης τροφής (ανορεξία, βουλιμία).
Τα συναισθήματα αυτά μπορούν να βελτιωθούν όταν έχει την προσοχή των γονέων του, τονώνεται η αυτοπεποίθησή του, αναπτύξει δραστηριότητες και αλληλεπιδράσει με συνομηλίκους του.
Συνοψίζοντας:
Θα πρέπει να έχουμε πάντα υπ’ όψιν ότι οι γονείς αποτελούν αναμφισβήτητα πρότυπο για τα παιδιά. Αυτό ισχύει όχι μόνο σε επίπεδο διατροφής, αλλά γενικότερα για συμπεριφορές και συνήθειες (αναλογιστείτε την περίπτωση του καπνίσματος). Υπάρχουν φυσικά και οι εξαιρέσεις, που απλά όμως επιβεβαιώνουν τον κανόνα.
Ανακεφαλαιώνοντας τις σημαντικότερες συνήθειες όσον αφορά στη διατροφή:
- λήψη πρωινού καθημερινά,
- κατανάλωση ισορροπημένου διαιτολογίου αποτελούμενου από όλες τις ομάδες τροφίμων στις ενδεικνυόμενες συχνότητες,
- σωστός τρόπος και τόπος κατανάλωσης τροφής, καθώς και
- αποδέσμευση τροφής και συναισθημάτων.
Ναούμη Ανθούλα-Ισμήνη
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος
Σύμβουλος υγείας Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής (ΙΚΠΙ)
